Pan Tadeusz (poemat)
Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie – epopeja Adama Mickiewicza napisana w latach 1832–1834, wydana w 1834 roku.
|
A B C Ć D E F G H I J K L Ł M N O Ó P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż |
Okładka pierwszego wydania
A
[edytuj]- Ach, to może ostatni! Patrzcie, patrzcie, młodzi,
Może ostatni, co tak poloneza wodzi!- Źródło: Księga XII, w. 798–799
- Zobacz też: polonez
- A przed ucztą potrzeba dom oczyścić ze śmieci;
Oczyścić dom, powtarzam, oczyścić dom, dzieci!
B
[edytuj]- Bo Paryż częstą mody odmianą się chlubi,
A co Francuz wymyśli, to Polak polubi.
- Bo serce nie jest sługa, nie zna, co to pany,
I nie da się przemocą okuwać w kajdany.- Źródło: Księga III, w. 490–491
- Zobacz też: serce
- Brama na wciąż otwarta przechodniom ogłasza,
Że gościnna i wszystkich w gościnę zaprasza.- Źródło: Księga I, w. 39–40
- Zobacz też: brama, gościnność
- Była to maskarada, zapustna swawola,
Po której miał przyjść wkrótce wielki post – niewola!- Źródło: Księga I, w. 433–434
- Była to rączka jak lilija; Pochwycił ją, całował i usty po cichu
Utonął w niej jak pszczoła w liliji kielichu.
- Było cymbalistów wielu,
Ale żaden z nich nie śmiał zagrać przy Jankielu.- Źródło: Księga XII, w. 641–642
C
[edytuj]- Czy instrument niestrojny? czy się muzyk myli?
Nie zmylił się mistrz taki!- Źródło: Księga XII, w. 696–697
D
[edytuj]- Domeyki i Doweyki wszystkie sprzeciwieństwa
Pochodziły, rzecz dziwna, z nazwisk podobieństwa.- Źródło: Księga IV, w. 874–875
- Zobacz też: nazwisko
- Dopóki wiara kwitła, szanowano prawa,
Była wolność z porządkiem i z dostatkiem sława.- Źródło: Księga XII, w. 114–115
- Zobacz też: wolność
- Dwa serca, pałające na dwóch krańcach ziemi.
- Źródło: Księga XII, w. 461
G
[edytuj]- Gdziem nie był, com nie cierpiał!
- Źródło: Księga X, w. 820
- Głowa niknie; raz jeszcze jakby kto kutasem
Mignął: w las wpadła; ogon urwał się pod lasem.
- Głupi niedźwiedziu! gdybyś w mateczniku siedział,
Nigdy by się o tobie Wojski nie dowiedział.- Źródło: Księga IV, w. 566–567
- Zobacz też: niedźwiedź
- Grzeczność nie jest nauką łatwą ani małą.
- Źródło: Księga I, w. 361
- Zobacz też: grzeczność
H
[edytuj]- Hajże na Soplicę!
- Źródło: Księga VII, w. 490
I
[edytuj]- I ja tam z gośćmi byłem, miód i wino piłem,
A com widział i słyszał, w księgi umieściłem.- Źródło: Księga XII, w. 862–863
- Opis: parafraza zakończenia baśni.
- Zobacz też: ostatnie zdania dzieł literackich
- I nie przeczym, że nasi synowie i wnuki
Mają od starych więcej książkowej nauki;
Ale co dzień postrzegam, jak młódź cierpi na tem,
Że nie ma szkół uczących żyć z ludźmi i światem- Źródło: Księga I, w. 342-345
- I z dziecinną radością pociągnął za sznurek,
By stary Dąbrowskiego usłyszeć mazurek.- Źródło: Księga I, w. 71–72
- Zobacz też: Mazurek Dąbrowskiego
J
[edytuj]- Ja bym na Francuzów
Spuścił się w czasie wojny, jak na czterech tuzów.- Źródło: Księga siódma
- Ja ciebie dotąd widzę, piękna maro senna!
- Źródło: Księga XI, w. 76
- Ja z synowcem na czele, i – jakoś to będzie!
- Źródło: Księga VI, w. 258
- Jacyś Francuzi wymowni
Zrobili wynalazek: iż ludzie są równi.- Źródło: Księga I, w. 462–463
- Zobacz też: równość
- Jam jest Jacek Soplica…
- Źródło: Księga X, w. 460
K
[edytuj]- Kiedyż nam Pan Bóg wrócić z wędrówki dozwoli
I znowu dom zamieszkać na ojczystej roli.- Źródło: Księga II, w. 21–22
- Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie
Święty i czysty jak pierwsze kochanie- Źródło: Epilog, w. 67–68
- Kropić, kropić i kwita!
- Źródło: Księga VI, w. 101
- Któż zbadał puszcz litewskich przepastne krainy
Aż do samego środka, do jądra gęstwiny?- Źródło: Księga IV, w. 480–481
L
[edytuj]- Lachy braty!
Oj, biada mnie, żem nie miał choć jednej armaty!
Dobrze mówił Suworow: Pomnij, Ryków kamrat,
Żebyś nigdy na Lachów nie chodził bez armat!- Źródło: Księga IX, w. 743–746
- Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie;
Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie
Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie.- Źródło: Księga I, Inwokacja, w. 1–4
- Zobacz też: Litwa, pierwsze zdania dzieł literackich
Inwokacja na stronie rękopisu
Adama Mickiewicza
Adama Mickiewicza
M
[edytuj]- Mężczyźni, póki młodzi, chociaż w myślach zmienni,
W uczuciach są od dziadów stalsi, bo sumienni.
Długo serce młodzieńca proste i dziewicze
Chowa wdzięczność za pierwsze miłości słodycze!- Źródło: Księga V, w. 25–28
- Miasto Gdańsk, niegdyś nasze, będzie znowu nasze!
- Źródło: Księga IV, w. 823
- Zobacz też: Gdańsk
- Moja nimfa tajemna pono gęsi pasie!
- Źródło: Księga III, w. 186
N
[edytuj]- Nazywam się Hreczecha, a od króla Lecha
Żaden za zającami nie jeździł Hreczecha.- Źródło: Księga I, w. 816–817
- Niech Pociej Macieja,
a nie Maciej Pocieja ma za dobrodzieja.- Źródło: Księga VI, w. 533–534
- Niechaj Moskal w las idzie pytać się dębiny,
Kto jej dał patent rosnąć nad wszystkie krzewiny.- Źródło: Księga IV w. 343–344
- Nigdy we dwóch nie strzelać do jednej źwierzyny.
- Źródło: Księga V, w. 485
- Nikt z Panów nie był w Petersburku?
Chcecie może plan widzieć? mam plan miasta na biurku.- Źródło: Księga II, w. 599–600
- Zobacz też: Petersburg
- Nieporządek miły!
- Źródło: Księga I, w. 81
- Nie masz zgody, mopanku.
- Źródło: Księga II, w. 256
O
[edytuj]- O Matko Polsko! Ty tak świeżo w grobie
Złożona – nie ma sił mówić o tobie!- Źródło: Epilog, w. 40–41
- O polska krwi!
- Źródło: Księga VI, w. 259
- O roku ów! kto ciebie widział w naszym kraju!
- Źródło: Księga XI, w. 1
- O wiosno! kto cię widział wtenczas w naszym kraju,
Pamiętna wiosno wojny, wiosno urodzaju!- Źródło: Księga XI, w. 117–118
- Zobacz też: wiosna
P
[edytuj]- Panno święta, co Jasnej bronisz Częstochowy
I w Ostrej świecisz Bramie!- Źródło: Księga I, Inwokacja, w. 5–6
- Podkomorzy najwyższe brał miejsce za stołem;
Z wieku mu i z urzędu ten zaszczyt należy,
Idąc kłaniał się damom, starcom i młodzieży.- Źródło: Księga I, w. 301–303
- Poloneza czas zacząć.
- Źródło: Księga XII, w. 762
- Polskę oniemić, jest to Polskę zniemczyć.
- Źródło: Księga V, w. 436
- Zobacz też: Polska
- Przerwał Maciej drugi
Ochrzczony Kropicielem, od wielkiej maczugi.- Źródło: Księga siódma
S
[edytuj]- Stanąwszy nad strumieniem, rzuciła na trawnik
Z ramion swój szal powiewny, czerwony jak krwawnik.- Źródło: księga III
Ś
[edytuj]- Świątynia dumania.
- Źródło: Księga II, w. 311
T
[edytuj]- Tadeusz udawał, że jej nie dosłyszy
W tłumie rozmów: więc szepcąc tak zbliżył się do niéj,
Że uczuł twarzą lubą gorącość jej skroni; Wstrzymując oddech, usty chwytał jej westchnienie
I okiem łowił wszystkie jej wzroku promienie.
- Tak nas powrócisz cudem na Ojczyzny łono.
- Źródło: Księga I, Inwokacja, w. 13
- Zobacz też: ojczyzna
- „Tak, tak, mój Protazeńku”, rzekł klucznik Gerwazy.
„Tak, tak, mój Gerwazeńku!”, rzekł woźny Protazy.- Źródło: Księga XI, w. 308–309
- Tak zwycięzców zwyciężył w końcu sen, brat śmierci.
- Źródło: Księga VIII, w. 805
- Zobacz też: śmierć
- Taki miał koniec zajazd ostatni na Litwie.
- Źródło: Księga IX, w. 762
- Takiej kawy jak w Polszcze nie ma w żadnym kraju.
- Źródło: Księga II, w. 497
- Zobacz też: kawa
- Trzeba wiedzieć, że to jest Sopliców choroba,
że im oprócz Ojczyzny nic się nie podoba.- Źródło: Księga III, w. 622–623
- Tu przerwał, lecz róg trzymał, wszystkim się zdawało,
Że Wojski wciąż gra jeszcze, a to echo grało.- Źródło: Księga IV, w. 678–679
U
[edytuj]- Uroczysty obrzęd grzybobrania.
- Źródło: Księga III, w. 246
- Zobacz też: grzybobranie
- Urodzony w niewoli, okuty w powiciu,
Ja tylko jedną taką wiosnę miałem w życiu.- Źródło: Księga XI, w. 78
- Zobacz też: niewola
- Usnął ostatni w Litwie Woźny trybunału.
- Źródło: Księga I, w. 891
- Uwiązany na taśmie ze srebrnym kutasem.
- Źródło: Księga II
W
[edytuj]- W kociołkach bigos grzano. W słowach wydać trudno
Bigosu smak przedziwny, kolor i woń cudną; Słów tylko brzęk usłyszy i rymów porządek,
Ale treści ich miejski nie pojmie żołądek. Aby cenić litewskie pieśni i potrawy,
Trzeba mieć zdrowie, na wsi żyć, wracać z obławy. Przecież i bez tych przypraw potrawą nie lada
Jest bigos, bo się z jarzyn dobrych sztucznie składa. Bierze się doń siekana, kwaszona kapusta,
Która, wedle przysłowia, sama idzie w usta; Zamknięta w kotle, łonem wilgotnym okrywa
Wyszukanego cząstki najlepsze mięsiwa; I praży się, aż ogień wszystkie z niej wyciśnie
Soki żywne, aż z brzegów naczynia war pryśnie I powietrze dokoła zionie aromatem. Bigos już gotów.
- Woźny pas mu odwiązał, pas słucki, pas lity,
Przy którym świecą gęste kutasy jak kity.- Źródło: Księga I, w. 850–851
- Wpadam do Soplicowa, jak w centrum polszczyzny;
Tam się człowiek napije, nadysze Ojczyzny!- Źródło: Księga VII, w. 348–350
Z
[edytuj]- Znam! znam głos ten! to jest Targowica!
- Źródło: Księga XII, w. 702
- Żadne żaby nie grają tak pięknie jak polskie.
- Źródło: Księga VIII, w. 581
- Zobacz też: żaba
O Panu Tadeuszu
[edytuj]- Do czytania Pana Tadeusza nie mogę przemóc nawet i dziś. Nauczanie literatury w szkole powinno być karane kryminałem.
- Autor: Marek Hłasko, Piękni dwudziestoletni
- Jej wdziękami oczy paście.
Ile wiosen ma? – Czternaście!
A już tyle ma pomysłów:
Tylko bierz ją i uzmysłów.
(Chyba, żeś dla Sprawy poległ)…
Więc z Lolity wzór dla Polek?!- Autor: Ryszard Marek Groński, Pan Tadeus(z) ex machina, „Polityka” nr 38 (2221), 27 listopada 1999
- Opis: o Zosi.
- Jest w I Księdze "Pana Tadeusza"
taki ustęp, panie doktorze:
"Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała..."
I właśnie przez ten świerzop neurastenia cała...
O, Boże, Boże...- Autor: Konstanty Ildefons Gałczyński, Ofiara świerzopa, ze zbioru Poezje, Czytelnik, Warszawa 1980, s.77
- Pański i ułański profil
Ma ten zboczek i pedofil.
Od mężatek, wdów, Telimen
Milszy mu nieletniej hymen.
Małolata nieobuta
Rajem dla pedofiluta.
I to ma być polski panicz?
Szepleniący szykną: – „Za nicz!”- Autor: Ryszard Marek Groński, Pan Tadeus(z) ex machina, „Polityka” nr 38 (2221), 27 listopada 1999
- Opis: o Tadeuszu.
- Telimena, wielka dama,
A nie lubi sypiać sama.- Autor: Ryszard Marek Groński, Pan Tadeus(z) ex machina, „Polityka” nr 38 (2221), 27 listopada 1999
