Pan Tadeusz (poemat)

Pan Tadeusz, czyli Ostatni zajazd na Litwie – epopeja Adama Mickiewicza napisana w latach 1832–1834, wydana w 1834 roku.

A B C Ć D E F G H I J K L Ł M N O Ó P Q R S Ś T U V W X Y Z Ź Ż

Okładka pierwszego wydania

A

• Ach, to może ostatni! Patrzcie, patrzcie, młodzi,
  Może ostatni, co tak poloneza wodzi!
  • Źródło: Księga XII, w. 798–799
  • Zobacz też: polonez

• A przed ucztą potrzeba dom oczyścić ze śmieci;
  Oczyścić dom, powtarzam, oczyścić dom, dzieci!
  • Źródło: Księga IV, w. 447–448
  • Zobacz też: dom, śmieć, uczta

B

• Bo Paryż częstą mody odmianą się chlubi,
  A co Francuz wymyśli, to Polak polubi.
  • Źródło: Księga I, w. 479–480
  • Zobacz też: Francuzi, moda, Paryż, Polacy

• Bo serce nie jest sługa, nie zna, co to pany,
  I nie da się przemocą okuwać w kajdany.
  • Źródło: Księga III, w. 490–491
  • Zobacz też: serce

• Brama na wciąż otwarta przechodniom ogłasza,
  Że gościnna i wszystkich w gościnę zaprasza.
  • Źródło: Księga I, w. 39–40
  • Zobacz też: brama, gościnność

• Była to maskarada, zapustna swawola,
  Po której miał przyjść wkrótce wielki post – niewola!
  • Źródło: Księga I, w. 433–434

• Było cymbalistów wielu,
  Ale żaden z nich nie śmiał zagrać przy Jankielu.
  • Źródło: Księga XII, w. 641–642

C

• Czy instrument niestrojny? czy się muzyk myli?
  Nie zmylił się mistrz taki!
  • Źródło: Księga XII, w. 696–697

D

• Domeyki i Doweyki wszystkie sprzeciwieństwa
  Pochodziły, rzecz dziwna, z nazwisk podobieństwa.
  • Źródło: Księga IV, w. 874–875
  • Zobacz też: nazwisko

• Dopóki wiara kwitła, szanowano prawa,
  Była wolność z porządkiem i z dostatkiem sława.
  • Źródło: Księga XII, w. 114–115
  • Zobacz też: wolność

• Dwa serca, pałające na dwóch krańcach ziemi.
  • Źródło: Księga XII, w. 461

G

• Gdziem nie był, com nie cierpiał!
  • Źródło: Księga X, w. 820

• Głupi niedźwiedziu! gdybyś w mateczniku siedział,
  Nigdy by się o tobie Wojski nie dowiedział.
  • Źródło: Księga IV, w. 566–567
  • Zobacz też: niedźwiedź

• Grzeczność nie jest nauką łatwą ani małą.
  • Źródło: Księga I, w. 361
  • Zobacz też: grzeczność

H

• Hajże na Soplicę!
  • Źródło: Księga VII, w. 490

I

• I ja tam z gośćmi byłem, miód i wino piłem,
  A com widział i słyszał, w księgi umieściłem.
  • Źródło: Księga XII, w. 862–863
  • Opis: parafraza zakończenia baśni.
  • Zobacz też: ostatnie zdania dzieł literackich

• I nie przeczym, że nasi synowie i wnuki
  Mają od starych więcej książkowej nauki;
  Ale co dzień postrzegam, jak młódź cierpi na tem,
  Że nie ma szkół uczących żyć z ludźmi i światem
  • Źródło: Księga I, w. 342-345

• I z dziecinną radością pociągnął za sznurek,
  By stary Dąbrowskiego usłyszeć mazurek.
  • Źródło: Księga I, w. 71–72
  • Zobacz też: Mazurek Dąbrowskiego

J

• Ja ciebie dotąd widzę, piękna maro senna!
  • Źródło: Księga XI, w. 76

• Ja z synowcem na czele, i – jakoś to będzie!
  • Źródło: Księga VI, w. 258

• Jacyś Francuzi wymowni
  Zrobili wynalazek: iż ludzie są równi.
  • Źródło: Księga I, w. 462–463
  • Zobacz też: równość

• Jam jest Jacek Soplica…
  • Źródło: Księga X, w. 460

K

• Kiedyż nam Pan Bóg wrócić z wędrówki dozwoli
  I znowu dom zamieszkać na ojczystej roli.
  • Źródło: Księga II, w. 21–22

• Kraj lat dziecinnych! On zawsze zostanie
  Święty i czysty jak pierwsze kochanie
  • Źródło: Epilog, w. 67–68

• Kropić, kropić i kwita!
  • Źródło: Księga VI, w. 101

• Któż zbadał puszcz litewskich przepastne krainy
  Aż do samego środka, do jądra gęstwiny?
  • Źródło: Księga IV, w. 480–481

L

Inwokacja na stronie rękopisu
Adama Mickiewicza

• Lachy braty!
  Oj, biada mnie, żem nie miał choć jednej armaty!
  Dobrze mówił Suworow: Pomnij, Ryków kamrat,
  Żebyś nigdy na Lachów nie chodził bez armat!
  • Źródło: Księga IX, w. 743–746

• Litwo! Ojczyzno moja! Ty jesteś jak zdrowie;
  Ile cię trzeba cenić, ten tylko się dowie,
  Kto cię stracił. Dziś piękność twą w całej ozdobie
  Widzę i opisuję, bo tęsknię po tobie.
  • Źródło: Księga I, Inwokacja, w. 1–4
  • Zobacz też: Litwa, pierwsze zdania dzieł literackich

M

• Mężczyźni, póki młodzi, chociaż w myślach zmienni,
  W uczuciach są od dziadów stalsi, bo sumienni.
  Długo serce młodzieńca proste i dziewicze
  Chowa wdzięczność za pierwsze miłości słodycze!
  • Źródło: Księga V, w. 25–28

• Miasto Gdańsk, niegdyś nasze, będzie znowu nasze!
  • Źródło: Księga IV, w. 823
  • Zobacz też: Gdańsk

• Moja nimfa tajemna pono gęsi pasie!
  • Źródło: Księga III, w. 186

N

• Nazywam się Hreczecha, a od króla Lecha
  Żaden za zającami nie jeździł Hreczecha.
  • Źródło: Księga I, w. 816–817

• Niech Pociej Macieja,
  a nie Maciej Pocieja ma za dobrodzieja.
  • Źródło: Księga VI, w. 533–534

• Niechaj Moskal w las idzie pytać się dębiny,
  Kto jej dał patent rosnąć nad wszystkie krzewiny.
  • Źródło: Księga IV w. 343–344

• Nigdy we dwóch nie strzelać do jednej źwierzyny.
  • Źródło: Księga V, w. 485

• Nikt z Panów nie był w Petersburku?
  Chcecie może plan widzieć? mam plan miasta na biurku.
  • Źródło: Księga II, w. 599–600
  • Zobacz też: Petersburg

• Nieporządek miły!
  • Źródło: Księga I, w. 81

• Nie masz zgody, mopanku.
  • Źródło: Księga II, w. 256

O

• O Matko Polsko! Ty tak świeżo w grobie
  Złożona – nie ma sił mówić o tobie!
  • Źródło: Epilog, w. 40–41

• O polska krwi!
  • Źródło: Księga VI, w. 259

• O roku ów! kto ciebie widział w naszym kraju!
  • Źródło: Księga XI, w. 1

• O wiosno! kto cię widział wtenczas w naszym kraju,
  Pamiętna wiosno wojny, wiosno urodzaju!
  • Źródło: Księga XI, w. 117–118
  • Zobacz też: wiosna

P

• Panno święta, co Jasnej bronisz Częstochowy
  I w Ostrej świecisz Bramie!
  • Źródło: Księga I, Inwokacja, w. 5–6

• Podkomorzy najwyższe brał miejsce za stołem;
  Z wieku mu i z urzędu ten zaszczyt należy,
  Idąc kłaniał się damom, starcom i młodzieży.
  • Źródło: Księga I, w. 301–303

• Poloneza czas zacząć.
  • Źródło: Księga XII, w. 762

• Polskę oniemić, jest to Polskę zniemczyć.
  • Źródło: Księga V, w. 436
  • Zobacz też: Polska

• Powtarzały je dęby dębom, bukom buki.
  • Źródło: Księga IV, w. 689
  • Zobacz też: buk, dąb

S

• Stanąwszy nad strumieniem, rzuciła na trawnik
  Z ramion swój szal powiewny, czerwony jak krwawnik.

Ś

• Świątynia dumania.
  • Źródło: Księga II, w. 311

T

• Tak nas powrócisz cudem na Ojczyzny łono.
  • Źródło: Księga I, Inwokacja, w. 13
  • Zobacz też: ojczyzna

• „Tak, tak, mój Protazeńku”, rzekł klucznik Gerwazy.
  „Tak, tak, mój Gerwazeńku!”, rzekł woźny Protazy.
  • Źródło: Księga XI, w. 308–309

• Tak zwycięzców zwyciężył w końcu sen, brat śmierci.
  • Źródło: Księga VIII, w. 805
  • Zobacz też: śmierć

• Taki miał koniec zajazd ostatni na Litwie.
  • Źródło: Księga IX, w. 762

• Takiej kawy jak w Polszcze nie ma w żadnym kraju.
  • Źródło: Księga II, w. 497
  • Zobacz też: kawa

• Trzeba wiedzieć, że to jest Sopliców choroba,
  że im oprócz Ojczyzny nic się nie podoba.
  • Źródło: Księga III, w. 622–623

• Tu przerwał, lecz róg trzymał, wszystkim się zdawało,
  Że Wojski wciąż gra jeszcze, a to echo grało.
  • Źródło: Księga IV, w. 678–679

U

• Uroczysty obrzęd grzybobrania.
  • Źródło: Księga III, w. 246
  • Zobacz też: grzybobranie

• Urodzony w niewoli, okuty w powiciu,
  Ja tylko jedną taką wiosnę miałem w życiu.
  • Źródło: Księga XI, w. 78
  • Zobacz też: niewola

• Usnął ostatni w Litwie Woźny trybunału.
  • Źródło: Księga I, w. 891

• Uwiązany na taśmie ze srebrnym kutasem.

W

• Woźny pas mu odwiązał, pas słucki, pas lity,
  Przy którym świecą gęste kutasy jak kity.
  • Źródło: Księga I, w. 850–851

• Wpadam do Soplicowa, jak w centrum polszczyzny;
  Tam się człowiek napije, nadysze Ojczyzny!
  • Źródło: Księga VII, w. 348–350

Z

• Znam! znam głos ten! to jest Targowica!
  • Źródło: Księga XII, w. 702

• Żadne żaby nie grają tak pięknie jak polskie.
  • Źródło: Księga VIII, w. 581
  • Zobacz też: żaba

O Panu Tadeuszu

• Jej wdziękami oczy paście.
  Ile wiosen ma? – Czternaście!
  A już tyle ma pomysłów:
  Tylko bierz ją i uzmysłów.
  (Chyba, żeś dla Sprawy poległ)…
  Więc z Lolity wzór dla Polek?!
  • Autor: Ryszard Marek Groński, Pan Tadeus(z) ex machina, „Polityka” nr 38 (2221), 27 listopada 1999
  • Opis: o Zosi.

• Jest w I Księdze "Pana Tadeusza"
  taki ustęp, panie doktorze:
  "Gdzie bursztynowy świerzop, gryka jak śnieg biała..."
  I właśnie przez ten świerzop neurastenia cała...
  O, Boże, Boże...
  • Autor: Konstanty Ildefons Gałczyński, Ofiara świerzopa, ze zbioru Poezje, Czytelnik, Warszawa 1980, s.77

• Pański i ułański profil
  Ma ten zboczek i pedofil.
  Od mężatek, wdów, Telimen
  Milszy mu nieletniej hymen.
  Małolata nieobuta
  Rajem dla pedofiluta.
  I to ma być polski panicz?
  Szepleniący szykną: – „Za nicz!”
  • Autor: Ryszard Marek Groński, Pan Tadeus(z) ex machina, „Polityka” nr 38 (2221), 27 listopada 1999
  • Opis: o Tadeuszu.

• Telimena, wielka dama,
  A nie lubi sypiać sama.
  • Autor: Ryszard Marek Groński, Pan Tadeus(z) ex machina, „Polityka” nr 38 (2221), 27 listopada 1999