Alef (utwór)

Jorge Luis Borges (1969)

Alef (hiszp. El Aleph) – zbiór opowiadań Jorge L. Borgesa z 1956 roku; tłumaczenie – Zofia Chądzyńska i Andrzej Sobol-Jurczykowski.

Nieśmiertelny

• Bycie nieśmiertelnym jest mało znaczące; z wyjątkiem człowieka, wszystkie stworzenia są nieśmiertelne, nic bowiem nie wiedzą o śmierci; boska, przerażająca i niepojęta jest wiedza, że jest się nieśmiertelnym.

• Jakkolwiek ograniczony byłby ludzki rozum, człowiek zawsze będzie zdolniejszy od istot irracjonalnych.
  • Zobacz też: człowiek, rozum

• Labirynt to dom wzniesiony, aby zmylić ludzi; architektura labiryntu, pełna symetrii, podporządkowana jest temu celowi.
  • Zobacz też: labirynt

• Najbardziej ulotna myśl jest posłuszna niewidzialnemu szkicowi i może zwieńczyć lub zapoczątkować jakąś sekretną formę.
  • Zobacz też: myśl

• Nikt nie jest kimś, jeden nieśmiertelny człowiek jest wszystkimi ludźmi.

• Przedłużanie ludzkiego życia jest przedłużeniem ludzkiej agonii i oznacza pomnażanie liczby ludzkich śmierci.
  • Zobacz też: śmierć, życie

• Śmierć (albo wspomnienie śmierci) sprawia, że ludzie stają się wartościowi i patetyczni. Są wzruszający w tej formie widziadła: każdy czyn, jakiego się dopuszczają, może być ostatnim; nie ma twarzy, która za chwilę nie ulegnie zatarciu jak twarze ze snu. Wśród śmiertelnych wszystko ma wartość czegoś nieodwracalnego i przypadkowego.

• W nieskończonym czasie każdemu człowiekowi zdarzają się wszystkie rzeczy. Ze względu na swe dawne bądź przyszłe cnoty każdy człowiek zasługuje na wszelkie dobro, ale także na wszelką zdradę z powodu niegodziwości, które popełnił bądź popełni. Tak jak w grach hazardowych cyfry parzyste i nieparzyste dążą do równowagi, tak samo niwelują się i korygują geniusz i głupota.

• W szczegóły mogą obfitować wydarzenia, ale nie pamięć.
  • Zobacz też: pamięć

• Z łatwością przystajemy na rzeczywistość, może dlatego, że przeczuwamy, iż nic nie jest realne.
  • Fácilmente aceptamos la realidad, acaso porque intuimos que nada es real. (hiszp.)
  • Zobacz też: rzeczywistość

Teologowie

• Czas nie odtwarza tego, co tracimy.
  • Zobacz też: czas

• Herezje, których powinniśmy się bać, to te, które można pomylić z ortodoksją.
  • Las herejías que debemos temer son las que pueden confundirse con la ortodoxia. (hiszp.)

• Historia jest kręgiem i nie ma niczego, czego nie było i nie będzie.
  • Opis: teza głoszona przez sektę monotonnych

• Jezus jest prostą drogą, która wybawia nas z kolistego labiryntu, w którym błądzą bezbożnicy.
  • Postać: Augustyn

• Są ludzie, którzy poszukują miłości kobiety po to, aby ją wykreślić z pamięci, aby więcej o niej nie myśleć.

• W rozległym wszechświecie nie ma dwóch jednakowych twarzy.

• Wiele rozbieżnych mitologii stworzyli histrioni; jedni głosili ascezę, inni swawolę, wszyscy zamęt.

Biografia Tadea Isidora Cruza

• Czyny bowiem są symbolem nas samych.
  • Zobacz też: czyn, symbol

• Żadne przeznaczenie nie jest lepsze od innego, tylko człowiek musi uszanować to, które w sobie nosi.
  • Zobacz też: przeznaczenie

Emma Zunz

• Cechą spraw piekielnych jest brak realności, cecha, która równocześnie potęguje i stępia ich obraz.

• Darcie pieniędzy jest równie bluźniercze, jak wyrzucanie chleba.

• Poważne zdarzenia są poza czasem, bezpośrednia przeszłość zostaje w nich jakby odcięta od przyszłości, albowiem części, z których się składa, nie wydają się powiązane.

Powtórna śmierć

• Człowiek ogarnięty strachem pełniejszy jest i bardziej interesujący niż człowiek absolutnie odważny.

• Teologia zaprzecza, aby Bóg mógł działać wstecz, anulując to, co było, ale nie mówi nic o zawiłych połączeniach przyczyn i skutków, które tak są rozległe, ze zapewne nie można zmienić w przeszłości najmniejszego nawet wydarzenia bez wpływu na chwilę obecną. Zmieniać przeszłość to nie znaczy zmieniać jakiś poszczególny fakt. Znaczy to anulować jego skutki niemalże w nieskończoność. Innymi słowy, stwarzać dwie historie świata.

• Wojna, jak kobieta, wypróbowuje mężczyzn; nie zna się siebie, póki nie było się w bitwie.

Deutsches requiem

• Cokolwiek się zdarzy człowiekowi od urodzenia aż do śmierci, jest przez niego samego z góry zdecydowane. W ten sposób każde zaniedbanie jest świadome, każde przypadkowe zetknięcie jest uplanowanym spotkaniem, każde upokorzenie – karą, każde fiasko – tajemniczym zwycięstwem, każda śmierć – samobójstwem.

• Inne narody niewinnie żyją w sobie i dla siebie, jak minerały albo meteory. Niemcy są międzynarodowym lustrem, które odbija wszystkich, są sumieniem świata.

• Nie ma człowieka, który by nie pragnął pełni, sumy doświadczeń, do jakich istota ludzka jest zdolna; nie ma człowieka, który nie obawiałby się, że w jakiś sposób zostanie okradziony z tego nieobjętego dziedzictwa.

• Nie ma na świecie nic, co nie byłoby potencjalnym zalążkiem piekła; twarz, słowo, busola, reklama papierosów, każda z tych rzeczy może doprowadzić do szaleństwa, kiedy nie można się od niej uwolnić.

• Nieszczęście pożąda utraconych rajów.

• Nikt nie może istnieć, nikt, według mnie, nie może wypić szklanki wody ani przełamać się kromką chleba bez uzasadnienia. Dla każdego człowieka uzasadnienie to jest odmienne.

• Sądzenie lub opłakiwanie jednego jedynego zdarzenia jest bluźnierstwem w stosunku do wszechświata

• Twierdzą teologowie, że gdyby uwaga Stwórcy choć na chwilę odwróciła się od mojej prawej ręki, która pisze – ta powróciłaby do nicości, jak gdyby strawiona ogniem bez płomienia.

• Umrzeć dla religii jest łatwiej niż w pełni z nią żyć.
  • Morir por una religión es más simple que vivirla con plenitud. (hiszp.)
  • Zobacz też: religia

• Wiele rzeczy trzeba zburzyć, aby zbudować nowy ład.

Dociekania Awerroesa

• Boskość rozróżnia jedynie ogólne prawa świata, dotyczące gatunków, a nie jednostek.
  • Postać: Awerroes

• Klucze rzeczy nieznanych są w ręku Pana i (…) nie ma na ziemi nic zieleniącego się ani nic więdnącego, co by nie było zarejestrowane w Jego Księdze.
  • Postać: Abu’l-Kasim

• Niezdolny do popełnienia grzechu jest jedynie ten, kto już go popełnił i kto już za niego żałuje; można dodać, że ażeby uwolnić się od błędu, należy po prostu go popełnić.

• Obraz, który może zostać ujęty w słowa przez jednego jedynego człowieka, właściwie innych nie dotyczy.

Zahir

• Człowiek jest mikrokosmosem, symbolicznym zwierciadłem wszechświata.
  • Opis: teoria kabalistów

• Nie ma nic bardziej niematerialnego niż pieniądz, skoro każda moneta (na przykład dwudziestocentowa) jest w założeniu skorowidzem przyszłych możliwości. Pieniądz jest abstrakcyjny (…) pieniądz jest czasem przyszłym. Może być popołudniem pod miastem, może być muzyką Brahmsa, może być mapą, może być szachami, może być kawą, może być słowami Epikteta, które uczą pogardy dla złota; pieniądz jest Proteuszem bardziej zmiennym, niż ów z wyspy Faros.

Pismo boga

• Bóg (…) wypowiada zaledwie słowo i w tym słowie jest pełnia. Żaden dźwięk wydany przez niego nie może znaczyć mniej niźli wszechświat, niźli suma czasów. Biedne, ambitne słowa ludzkie: „wszystko”, „świat”, „wszechświat”, są cieniem i złudzeniem tego słowa, które równoznaczne jest językowi i wszystkiemu, co ten język w sobie zawiera.

• Nawet w ludzkich językach nie istnieją zdania, które nie dotyczyłyby wszechświata. Powiedzieć „tygrys” to tyle, co powiedzieć: tygrysy, które go zrodziły, jelenie i żółwie, które pożerał, łąki, na których te jelenie się pasły, ziemia, która była matką tych łąk, niebo, które poczęło ziemię. Pomyślałem jeszcze, że w boskim języku każde słowo zwiastuje ten niekończący się łańcuch zdarzeń, i to nie w sposób zawoalowany, ale wyraźny, nie w pośredni, lecz w bezpośredni.

• Z biegiem czasu człowiek identyfikuje się kształtem swego przeznaczenia; powoli staje się tym, co go otacza.

Ibn Hakam al-Bokhari zabity w swym labiryncie

• Rozwiązanie tajemnicy jest zawsze gorsze od samej tajemnicy. Tajemnica ma w sobie coś nadprzyrodzonego, a nawet boskiego; rozwiązanie to tylko zręczny chwyt.

• Sen oznacza uwolnienie się od wszechświata.

Oczekiwanie

• Łatwiej jest przeżyć coś straszliwego niż wyobrażać to sobie i czekać na to bez końca.

• Przyszłość to substancja, z której zrobiony jest czas.

• We wspomnieniu wszystkie dni wyglądają jednakowo, ale ani w szpitalu, ani nawet w więzieniu nie ma dnia, który by nie przyniósł czegoś nieoczekiwanego, który, oglądany pod światło, nie byłby siateczką maleńkich niespodzianek.

Człowiek w progu

• Wszechświat ma kształt człowieka z rozstawionymi nogami.
  • Opis: nauka mnichów Mahawiry
  • Zobacz też: wszechświat

Alef

• Nasz wiek dwudziesty przetworzył przypowieść o górze i Mahomecie; dziś góry same mkną ku nowoczesnemu Mahometowi.

• Po czterdziestce każda zmiana jest nieznośnym symbolem upływu czasu.
  • Zobacz też: czas

• Praca poety nie leżała w poezji jako takiej; leżała w wynajdowaniu powodów, dla których poezja jest czymś cudownym.
  • Zobacz też: poeta, poezja

• Wszelki język jest alfabetem symboli, użytkowanie go zakłada przeszłość, którą dzielą rozmówcy.
  • Zobacz też: alfabet, język, przeszłość