Jean-Paul Sartre

Jean-Paul Sartre

Jean-Paul Sartre (1905–1980) – francuski powieściopisarz, dramaturg, eseista i filozof, noblista.

Byt i nicość (1943)

• Byt dla siebie (…) jest tym, czym nie jest, nie będąc tym, czym jest.
  • Źródło: cz. IV, rozdz. I

• Człowiek jest skazany na wolność.
  • L’homme est condamné à être libre. (fr.)
  • Źródło: cz. IV, rozdz. I
  • Zobacz też: człowiek

Mdłości (1938)

(fr. La nausée; tłum. Jacek Trznadel)

• A może chodzi o to, że żyję samotnie? Ludzie mający towarzystwo przywykli widzieć się w lustrze takimi, jakimi widzą ich przyjaciele. Nie mam przyjaciół: czy dlatego moja skóra jest taka naga? Można by powiedzieć – tak, można by powiedzieć, że to natura bez ludzi.

• Ale dla mnie nie ma ani poniedziałku, ani niedzieli: są tylko dni popychające się w bezładzie.

• Chciałem, aby chwile mojego życia szły po sobie i porządkowały się, jak chwile życia, które sobie przypominamy. To tak, jakbyśmy chcieli złapać czas za ogon.

• Coś mi się stało, teraz nie ma już wątpliwości. Przyszło jakby choroba, nie jak zwykła pewność i nie jak coś oczywistego. Umieściło się podstępnie, po trochu; poczułem się nieco dziwnie, nieco skrępowany, i to wszystko. Potem, już we mnie, przycupnęło, bez ruchu, i mogłem sobie tłumaczyć, że nic mi nie jest, po prostu fałszywy alarm. Ale teraz to znowu postępuje.

• Gdzie miałbym trzymać swoją przeszłość? Nie można jej włożyć do kieszeni; trzeba mieć dom, żeby ją tam ułożyć.

• Myślałem o samobójstwie. Powstrzymywało mnie tylko to, że nikt, absolutnie nikt nie wzruszy się moją śmiercią, że w śmierci będę jeszcze bardziej samotny niż w życiu.

• Nie chcę tajemnic ani stanów duszy, ani rzeczy niewymawialnych, nie jestem dziewicą ani księdzem, żeby się bawić w życie wewnętrzne.

• Nie miałem prawa istnieć. (…) Istniałem jak kamień, roślina, mikrob.

• To niezwykłe, jak można kłamać, przyznając sobie rację.

• Trzeba jednak dokonać wyboru: żyć czy opowiadać.

• Trzecia godzina. Trzecia to zawsze za późno, albo za wcześnie, na to, co się chce robić.

• Wszyscy jesteśmy tutaj, aby jeść i pić dla zachowania naszego drogocennego istnienia, a nie ma nic, nic, żadnej racji istnienia.

Słowa (1964) – Sartre o sobie

• Ażebym uzyskał pewność, iż uwieczni mnie rodzaj ludzki, włożono mi do głowy, że rodzaj ów nie skończy się nigdy. Zgasnąć w nim równało się narodzinom i przekształceniu w nieskończoność, ilekroć jednak wykładał mi ktoś hipotezę, że pewnego dnia jakiś kataklizm mógłby zniszczyć naszą planetę, zdejmowała mnie trwoga, choćby miało to nastąpić za pięćdziesiąt tysięcy lat; i dziś jeszcze, zawiedziony, nie potrafię myśleć bez lęku, że słońce kiedyś wystygnie. To że moi współplemieńcy zapomną o mnie na drugi dzień po moim pogrzebie, nie obchodzi mnie raczej; dopóki żyć będę, będę ich nawiedzał nieuchwytny, nie nazwany, obecny w każdym tak jak we mnie obecne są miliardy zmarłych, których nie znam, ale których chronię przed unicestwieniem. Gdyby jednak ludzkość znikła, zabiłaby swoich zmarłych na dobre.

• Bóg potrafiłby wybawić mnie z kłopotu – byłbym arcydziełem podpisanym; zapewniony, że gram swoją partię w koncercie powszechnym, czekałbym cierpliwie aż objawi mi swoje zamysły i moją nieodzowność.

• Dogmatyk, wątpiłem o wszystkim oprócz jednego – że jestem wybrańcem wątpienia, odbudowywałem jedną ręką to, co burzyłem drugą, a niepokój uważałem za gwarancję swojego bezpieczeństwa; byłem szczęśliwy.
  • Zob. też: dogmatyk

• Lubiłem się podobać, chciałem brać kąpiele kultury, naładowywałem się co dzień tym, co uświęcone.

• Moja prawda, mój charakter i moje imię były w rękach osób dorosłych; nauczyłem się widzieć siebie ich oczyma; byłem dzieckiem, owym potworem, którego dorośli fabrykują ze swoich niedosytów.

• Myślałem, że poświęcam się Literaturze, gdy tymczasem – naprawdę – wstępowałem do zakonu.

• Na mojej napowietrznej wyspie byłem najpierwszy i niezrównany – spadłem do ostatniego rzędu, kiedy podporządkowano mnie prawom ogólnym.

• Nauczano mnie Historii Świętej, Ewangelii, katechizmu, ale nie dawano mi środków do zdobycia wiary; w rezultacie zrodził się bezład, który stał się moim ładem indywidualnym.

• Nigdy nie uważałem się za szczęśliwego właściciela „talentu”, jedyną moją troską było ratować się – puste ręce, pusta kieszeń – pracą i wiarą.

• Robak niemrawy, bez wiary, bez praw, bez rozumu i celu, chroniłem się w komedię rodzinną, wiercąc się, biegając, przeskakując od oszustwa do oszustwa.

• Trzeba jednak było poinformować mnie jakoś o pisarzach. Dziadek uczynił to taktownie, bez entuzjazmu. Wyuczył mnie nazwisk ludzi sławnych; w samotności recytowałem bezbłędnie ich listę, od Hezjoda do Wiktora Hugo; byli to Święci i Prorocy.
  • Zobacz też: pisarz

• W moim szaleństwie lubię to, że już od pierwszego dnia chroniło mnie przed zwodzicielstwem „elity”.

• Znalazłem swoją religię, nic ponad książkę nie wydawało mi się ważniejsze. Bibliotekę poczytywałem za świątynię.
  • Zobacz też: religia

• Zniszczone, zatarte, upokorzone, zapędzone w kąt, przemilczane – wszelkie cechy dziecka przetrwały u człowieka pięćdziesięcioletniego. Najczęściej rozpływają się w cieniu, czatują; wystarczy chwila nieuwagi, żeby podniosły głowę i pod przebraniem weszły w pełne światło.

Inne

• Aby czynić dobro, nie czekaj na okazje szczególne.
  Próbuj wykorzystać zwyczajne sytuacje.
  • Zobacz też: dobro

• Być może istnieją czasy piękniejsze, ale te są nasze.
  • Zobacz też: piękno

• Czas jest larwą wieczności.

• Człowiek skazany jest na to, by być wolnym. Skazany, nie stworzył bowiem samego siebie, a mimo wszystko jest wolny. Kiedy już raz rzucony zostanie w świat, jest odpowiedzialny za wszystko, co robi.
  • Źródło: Jostein Gaarder, Świat Zofii. Cudowna podróż w głąb historii filozofii, Warszawa 1995, tłum. Iwona Zimnicka, s. 493, 494.

• Człowiek jest takim, jakim jest jego działanie. Człowiek nie jest niczym innym, niż jego życie.

• Człowiek może był kiedyś dobry, ale z pewnością było to bardzo dawno.

• Człowiek nie jest nigdy tak piękny jak wtedy, gdy prosi o przebaczenie lub gdy sam przebacza.

• Człowiek to byt, który aspiruje do bycia Bogiem (…). Być człowiekiem to dążyć do bycia Bogiem, albo jeśli kto woli, człowiek jest w sposób fundamentalny pragnieniem bycia Bogiem.
  • Zobacz też: Bóg

• Dzieci i zegarków nie można stale nakręcać, trzeba im dać też czas do chodzenia.

• Egzystencja wyprzedza esencję.
  • Źródło: Jostein Gaarder, Świat Zofii. Cudowna podróż w głąb historii filozofii, Warszawa 1995, tłum. Iwona Zimnicka, s. 492.

• Egzystencjalizm jest humanizmem.
  • Źródło: Jostein Gaarder, Świat Zofii. Cudowna podróż w głąb historii filozofii, Warszawa 1995, tłum. Iwona Zimnicka, s. 492.

• Grzeczność jest odblaskiem moralności.
  • Zobacz też: moralność

• Humor nie jest darem ducha, lecz serca.

• Istotną i konieczną cechą wolności jest to, iż jest usytuowana.
  • Źródło: Czym jest literatura? Wybór szkiców krytycznoliterackich, 1947

• Jak duchowi nic nie jest za duże, tak dobroci nic nie jest za małe.
  • Zobacz też: duch, dobroć

• Kobieta nigdy nie wie, czego chce, ale nie spocznie, dopóki celu nie osiągnie.
  • Zobacz też: kobieta

• Karabin składa się z trzech części. Szkoda, że je połączono.

• Kiedy widzi się, do czego doprowadziła współczesna medycyna, pytamy siebie mimo woli: ile pięter ma śmierć?
  • Zobacz też: medycyna

• Kobiety żyją w przekonaniu, że mężczyźni, którzy umieją obchodzić się z pieniędzmi, umieją także obchodzić się z kobietami.
  • Zobacz też: mężczyzna

• Kto bywa wychowywany dla epoki, jest gorszy niż epoka.

• Kto chce kochać ludzi, musi mocno nienawidzić to, co ich zniewala.

• Kto wierzy w obecność dobra w drugim człowieku, rozbudza je w nim.

• Ludzie żyjący w społeczeństwie nauczyli się postrzegać siebie w lustrach, tak, jak są postrzegani przez swych przyjaciół. Ja nie mam przyjaciół. Czy dlatego moje ciało jest całkiem odsłonięte?

• Małżeństwo – w wielu wypadkach długoletni podwójny areszt bez okresu próbnego i odroczenia kary, zaostrzony przez post i wspólne legowisko.

• Nadzieja jest najcenniejszą towarzyszką życia.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak, Warszawa 1998.
  • Zobacz też: nadzieja

• Najpiękniejsza istota ludzka współczesnych czasów.
  • Opis: o Erneście „Che” Guevarze.
  • Źródło: Waldemar Łysiak, Salon 2, wyd. Nobilis, Warszawa 2006, s. 395.

• Nie można całe życie uważać za idiotyzm wszystkiego, co robią komuniści, i jednocześnie przykładać do tego rękę.
  • Zobacz też: komunizm

• Nie powinniśmy odbierać nadziei robotnikom z Billancourt.
  • Il ne faut pas désespérer Billancourt. (fr.)
  • Opis: w ten sposób Sartre uzasadnił odmowę przyjęcia do wiadomości potępienia stalinizmu przez Nikitę Chruszczowa, mając na myśli, że ujawnianie całej prawdy o rzeczywistości w ZSRR może zaszkodzić idei komunistycznej (1956). Billancourt było siedzibą dużej fabryki Renault pod Paryżem, stanowiącej jedno z silnych centrów aktywności komunistycznej we Francji.

• Odpowiedzialność nie jest afirmacją czegoś zewnętrznego, jest zwykłym wymogiem logicznym wypływającym z naszej wolności.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak, Warszawa 1998.
  • Zobacz też: wolność

• Odrzucanie zasad to także zasada.

• Piekło to inni.
  • L’enfer c’est les autres (fr.)
  • Źródło: Przy drzwiach zamkniętych, 1946, 5
  • Zobacz też: piekło

• Szczęściem jednego człowieka jest drugi człowiek.

• Sztuka jest zaiste nie chlebem, lecz winem życia.
  • Zobacz też: sztuka

• Terroryzm to straszna broń, ale uciskani nie mają innej.
  • Opis: komentarz po zamachu na izraelskich sportowców podczas olimpiady w Monachium w 1972 roku.
  • Zobacz też: terroryzm

• Wolność polega na tym, aby śmiało rozpatrywać każdą sytuację w jaką wpakuje nas życie i brać na siebie wszelką wynikłą stąd odpowiedzialność.

• Wspomnienie jest jedynym rajem, z którego nikt nas nie może wypędzić.
  • Zobacz też: wspomnienie

• Wszystkie uczucia w tym są szczególne, iż wierzymy, że tylko my je odczuwamy.

• Wy, Europejczycy, gardzicie Afryką i Azją
  nazywacie nas, zdaje się, barbarzyńcami,
  ale kiedy zwabieni żądzą i chciwością
  najeżdżacie nasze kraje,
  wtedy bez litości łupicie, torturujecie, mordujecie.
  I kto wtedy jest barbarzyńcą?
  Kim wtedy jesteście o Grecy,
  tak dumni ze swojej kultury?
  • Źródło: Trojanki według Eurypidesa, tłum. Jerzy Lisowski

• Zamiarem człowieka XX wieku, jest stać się bogiem.

• Zwięzłość słowa rodzi szerokość myśli.
  • Zobacz też: myśl, słowo

• Żyd to człowiek, którego inni uważają za Żyda.
  • Le Juif est un homme que les autres tiennent pour juif. (fr.)
  • Źródło: Rozważania o kwestii żydowskiej (1946)

Uwaga: W dalszej części znajdują się słowa powszechnie uznawane za wulgarne.

• Ladacznica z zasadami.
  • La putain respectueuse. (fr.)
  • Opis: dosłowne tłumaczenie to: „pełna szacunku kurwa” lub też: „kurwa honorna”.
  • Źródło: tytuł dramatu, 1946, tłum. Jan Kott

O Jeanie-Paulu Sartrze

• Sartre był archetypem tego rodzaju mężczyzn, których uznano w latach sześćdziesiątych za męskich szowinistów. Zmierzał do odtworzenia w swoim dorosłym życiu „raju” wczesnego dzieciństwa, kiedy to w pełnym zapachu perfum buduarze był ośrodkiem uwielbienia otaczających go kobiet.
  • Autor: Paul Johnson, Intelektualiści