Stefan Batory

Stefan Batory (1533–1586) – książę Siedmiogrodu od 1571 roku, król Polski i wielki książę litewski od 1576 roku.

Jako Żyd tak i starosta są ludzie królewscy. (…)
Ja panuję nad ludem, a Bóg nad sumieniami. Trzy albowiem są rzeczy, które Bóg zachował sobie: z niczego coś stworzyć, przyszłość przewidzieć, sumieniami władać.
- Opis: gdy starosta lwowski odrzucił pozew, którego autorem był Żyd; w wyniku interwencji królewskiej urzędnik musiał stanąć przed sądem.
- Źródło: Paweł Jasienica, Rzeczpospolita Obojga Narodów. Srebrny wiek

Jestem królem waszym, nie wymyślonym ani malowanym.
- Sum rex vester, nec fictus neque pictus. (łac.)
- Opis: wypowiedziane w Toruniu na Sejmie w 1576.

Królem jestem ludzi, nie sumienia.
- Opis: przytoczone przez Krzysztofa Kraińskiego, Pastyla (…), czwarta i piąta część, 1617. Zygmuntowi Augustowi przypisywane jest podobne stwierdzenie: Nie jestem królem waszych sumień!

Nieżywy pies nie gryzie.
- Canis mortuus non mordet. (łac.)
- Opis: przysłowie łacińskie, zacytowane przez Batorego, skierowane do Jana Zamoyskiego o Samuelu Zborowskim.

Polacy mimo męstwa naród płochy, wytrwałości nie ma, zabawę woli niż pracę, życie sobie niewiele ceni. Dać je w chwili zapału, poświęcić majątek – to u nich łatwo. Fantazji dużo, ale gdy się na słowa wyczerpią, do czynu ochoty i sił brak. Sekretu nie zachowa; mówić dużo lubi, czynić mało.
- Źródło: Myśli wybrane, zebrał Artur Górski
- Zobacz też: Polacy

Ucz się chłopcze łaciny, a ja zrobię cię panem.
- Disce puer latine, ego faciam te mościpanie. (łac. makaroniczna)
- Opis: według anegdoty słowa te Stefan Batory skierował do ucznia szkoły w Zamościu.

Wszedłbym sam w najnędzniejszy czyściec, by mi nie szło o sławę, puściłbym to królestwo, a miałbych na takie jatki synowca dać.
- Opis: w rozmowie z Andrzejem Opalińskim, który zaproponował jednego z bratanków królewskich na kandydata do polskiej korony. Batory mówiąc o „jatkach”, nawiązał do sporów politycznych toczonych na sejmach ze szlachtą.
- Źródło: Stanisław Grzybowski, Dzieje Polski i Litwy (1506–1648)

O Stefanie Batorym

Był to Pan wysokiej urody, i krasny dosyć, twarzy pocięgłej, płci rumiano czarnej, włosów czarnych, a zębów dziwnie białych, nosa kęs zakrzywionego, z jakim pospolicie Attylę malują.
- Autor: Marcin Bielski, Kronika niegdyś w Krakowie drukowana teraz znowu z doprowadzeniem aż do Augusta III przedrukowana

Król Stefan [był] budowy ciała osadnej, kształtnej i mocnej, rysy twarzy miał piękne i wyraziste, ręce żylaste. Jednym słowem wszystko w nim tchnęło krzepkością i zdrowiem.
- Autor: Świętosław z Borzejowic Orzelski, Bezkrólewia ksiąg ośmioro, czyli dzieje Polski od zgonu Zygmunta Augusta w 1572 r. do r. 1576 określone przez…, przełożył, przypisami i życiorysem uzupełnił W. Spasowicz, t. 3

Nie dziw, że Polak w sławie wygórował,
Zamoyski radzi, Batory panował.
- Autor: Julian Ursyn Niemcewicz, Śpiewy historyczne; w: Janusz Tazbir, Świat panów Pasków

Stefan Batory jest wzrostu słusznego, budowy silnej, chudy; nosi wąsy jak stary żołnierz. Ubiera się skromnie po węgiersku; na głowie nosi kołpaczek przycięty krótko z piórem rzekomo kapłoniem, lecz które rzeczywiście kapłoniem nie jest. (…) Żyje jak najoszczędniej. Posiada przy tem następne cztery wielkie zalety. Po pierwsze jest dobrym katolikiem, po wtóre lubi słuchać cudzej rady, po trzecie, wykonywa natychmiast to, co postanowił; po czwarte, nie żałuje swego życia w potrzebie. W sądach cywilnych nader rozważnym i przytomnym jest.
- Opis: z listu Dominika Ridolfino, inżyniera wojskowego w służbie Stefana Batorego, z 16 lutego 1580.
- Źródło: K. Th., Dominik Ridolfino – podpułkownik w służbie Rzplitej Polskiej w XVI wieku, „Przegląd Naukowy i Literacki”, t. 6 (1878)

Takim był panem iż nie jedno lwy wiodąc, jako z łaski bożej naród polski, litewski może lwy nazywać, ale by i jelenie wiódł, nie przegrałby był z nimi.
- Autor: Andrzej Zborowski, marszałek nadworny koronny
- Źródło: Stanisław Grzybowski, Dzieje Polski i Litwy (1506–1648)