Raymond Aron

Raymond Aron, 1966

Raymond Aron (1905–1983) – francuski socjolog i filozof, teoretyk polityki i publicysta polityczny.

Wprowadzenie do filozofii historii. Esej o granicach obiektywizmu historycznego

(fr. Introduction à la philosophie de l’histoire. Essai sur les limites de l’objectivité historique, tłum. Michał Filipczuk)

• Każdy wybiera swoją przeszłość zgodnie z własną ideą samego siebie.

• Tak więc możliwe byłoby dwojakie poznanie przeszłości; jeden jego rodzaj odnosiłby się bezpośrednio do umysłu odciskającego swe ślady w świecie materialnym, drugi zaś – do świadomości danej osoby czy grupy, dostępnych poznaniu dzięki takim obiektywizacjom; alternatywa ta wynika nie tylko z usytuowania historyka, lecz również z najgłębszej struktury rzeczywistości.
  • Zobacz też: historyk

• Uświadamiając sobie, że ludzie zawsze zanurzeni są w historii, którą sami stwarzają, bynajmniej nie musimy kapitulować przed relatywizmem czy nihilizmem, porzucając wszelką nadzieję, iż zdołamy zrozumieć nasz ludzki świat. Wręcz przeciwnie, afirmujemy w ten sposób moc człowieka, który stwarza sam siebie, dokonując oceny własnego miejsca w świecie i podejmując swoje wybory. Tylko dzięki temu jednostka może przezwyciężyć względność – poprzez absolutność własnej decyzji – i tylko dzięki temu może ona zawładnąć historią, którą w sobie niesie i która staje się jej własnością.
  • Zobacz też: historia

• Wyjaśnienia historycznego nie można oddzielić od usytuowania i ograniczeń osoby wyjaśniającej. Świadomość jej własnego usytuowania w obrębie procesu, który usiłuje ona opisać i wyjaśnić – pogłębia i jednocześnie ogranicza zakres wszystkich takich wyjaśnień.

Inne

• Amerykanie nie mają wyrzutów sumienia, gdy koncerny naftowe wypłacają władcom feudalnym miliony dolarów, wspierając ich nikczemne reżimy; ale czuliby się źle, gdyby ich wpływy albo ich pieniądze przydały się mieszkańcom Afryki Północnej (Francuzom i muzułmanom) przy tworzeniu wspólnoty formowanej w duchu zachodniej cywilizacji.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności. Blum, Camus, Aron i francuski wiek dwudziesty, tłum. Michał Filipczuk, Wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2013, s. 237–238.
  • Zobacz też: Stany Zjednoczone

• Dla tych, którzy dbają o „dystynkcje pojęciowe”, istnieje różnica pomiędzy filozofią, której logika jest czymś monstrualnym, oraz filozofią, która podatna jest na monstrualną interpretację.
  • Opis: o realnej różnicy pomiędzy faszyzmem/nazizmem a komunizmem.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności. Blum, Camus, Aron i francuski wiek dwudziesty, tłum. Michał Filipczuk, Wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2013, s. 205.

• Dosyć już mamy pouczeń udzielanych przez rządy państw, które nie wprowadzają w życie – ani też nie mają takiego zamiaru – idei nam zawdzięczanych i w imię których się nas potępia.
  • Opis: w 1955 w reakcji na krytykę Francji na forum ONZ przez państwa Trzeciego Świata.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 237.

• Europejczycy chcieliby uciec od własnej historii, owej „wielkiej” historii pisanej krwią. Jednak inne ludy, liczone w setkach milionów, po raz pierwszy się z własną historią konfrontują albo do niej wracają.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 211.
  • Zobacz też: Europa

• Formuła neutralności, nawet neutralności zbrojnej, jest typowa dla postawy ucieczki od rzeczywistości, dla pragnienia eskapizmu, charakteryzującego znaczny odłam zachodniej inteligencji.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 216.

• Historię zawsze uprawia się i studiuje w relacji do filozofii, bez której znaleźlibyśmy się w obliczu niespójnej wielości.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 241.
  • Zobacz też: historia, filozofia

• Istnienie uniwersytetu, każdego uniwersytetu, wymaga spontanicznego konsensusu w kwestii szacunku dla argumentów i niewymuszonej dyscypliny. Zniszczenie tej komórki społecznej bez pomysłu na to, czym można by ją zastąpić, bądź też zniszczenie jej w celu zadania ciosu społeczeństwu, jest aktem estetycznego nihilizmu; czy też jest raczej napaścią barbarzyńców nieświadomych własnego barbarzyństwa.
  • Opis: w 1968.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 201.
  • Zobacz też: uniwersytet

• Jest jedynie grą słów i nadużyciem fałszywych analogii wyrażanie wszelkich ludzkich aspiracji językiem praw i wolności.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 242.

• Koniec wieku ideologii.

• Kwestii takich jak formy prawa wyborczego czy progów podatkowych nie przesądza jakaś zasada ogólna, lecz wspólne wartości danej wspólnoty.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 231.

• Ludzie, a zwłaszcza intelektualiści – być może również i ja – wierzą w to, w co chcą wierzyć, w ostatecznym rozrachunku nie dając się przekonać argumentom.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 198.
  • Zobacz też: intelektualista

• Łatwo zapomnieć o tym, iż Stany Zjednoczone w obawie przed globalizacją komunizmu również ustanawiają reżimy, których nie da się usprawiedliwić.
  • Opis: w tekście z końca lat 60., reflektując się, że nie zachowywał proporcji, koncentrując uwagę wyłącznie na sowieckim zagrożeniu.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 227.

• Max Weber w każdej chwili był gotów odpowiedzieć na pytanie wprawiające w zakłopotanie wszystkich naszych politycznych amatorów: „Co byś zrobił, gdybyś był ministrem?”. (…) Jeśli się nie ma nic do powiedzenia o polityce poza tym, że się wyjaśnia, co robią inni ludzie, to lepiej w ogóle o niej nie pisać.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 215.
  • Zobacz też: Max Weber, polityka

• Ministra, który potępia wojnę i przygotowuje się do niej, nie można oskarżyć o hipokryzję. Jest to jedynie kwestia odróżniania osobistych zasad etycznych od realnej polityki.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 219.
  • Zobacz też: etyka

• Mnożenie rzekomo suwerennych państw, niedysponujących zasobami intelektualnymi, gospodarczymi ani administracyjnymi, niezbędnymi do osiągnięcia suwerenności, nie jest zaiste niczym godnym pożądania. Nie jestem fanatykiem „zrzeczenia się zwierzchnictwa”. Jednak wojnom kolonialnym przeciwny jestem w jeszcze większym stopniu niż zrzeczeniu się zwierzchnictwa, gdyż to pierwsze tak czy owak rodzi to drugie – i to w najgorszych z możliwych okoliczności.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 221.
  • Zobacz też: dekolonizacja

• Nasi paryscy filozofowie nieprecyzyjne szkice wolą od skończonego dzieła, doceniając zwykły brudnopis, jeśli jest on dostatecznie mętny (…). Tylko to, co ukryte, jest naprawdę naukowe, bredzi plemię paryskich filozofów – z których żaden nie parał się nigdy żadną nauką.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 240.

• Nie bądźcie zapóźnieni o pół wieku. Pogódźcie się z faktem, że Stary Kontynent szuka dla siebie przyszłości poza nacjonalizmami.
  • Opis: zwracając się w latach 60. do Brytyjczyków.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 213.

• Nie jest fortunne, iż okoliczności zmuszają nas do uzbrojenia Niemiec. Jeszcze bardziej niefortunna byłaby sytuacja, w której owa broń miałaby pochodzić od „pacyfistów” na Kremlu.
  • Opis: w 1954.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 213.

• Nie ma większego znaczenia rozstrzygnięcie, czy nacjonalizm jest wyrazem realnej, czy też urojonej tożsamości narodowej. Nacjonalizm jest namiętnością zdeterminowaną, by wykreować byt, do którego się odwołuje.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 221.
  • Zobacz też: nacjonalizm

• Nie na co dzień jakaś afera Dreyfusa umożliwia ci przywołanie prawdy przeciwko fałszowi. Jeśli intelektualiści chcą się codziennie dzielić swoimi opiniami, to jest im potrzebna znajomość ekonomii, dyplomacji, polityki i tak dalej. Bez względu na to, czy mowa o deflacji i inflacji, o sojuszu z Rosją czy o entente cordiale, o porozumieniu zbiorowym czy poziomie płac – chodzi nie tyle o sprawiedliwość, ile raczej o skuteczność.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 206.

• Nie negując istnienia przeszkód, które należy pokonać, idea zjednoczonej Europy stanowi w naszym stuleciu ostatnią nadzieję starych narodów nieposiadających nieogarnionych przestrzeni Eurazji i Ameryki.
  • Opis: w 1947.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 213.
  • Zobacz też: Unia Europejska

• Nie zwiększa się ryzyka wojny totalnej, akceptując obowiązek prowadzenia wojen lokalnych.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 212.
  • Zobacz też: wojna

• Opium intelektualistów.
  • L’Opium des intellectuels. (fr.)
  • Źródło: tytuł książki wydanej w 1955
  • Opis: o komunizmie.

• Optymizm jest najczęściej wynikiem intelektualnej pomyłki.

• Postuluję byśmy porzucili abstrakcje moralizmu oraz ideologii, zwracając się ku prawdziwym treściom potencjalnych decyzji, których granice wyznacza sama rzeczywistość.
  • Opis: w 1938.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 218.

• Sine ira et studio: Clausewitz ani nie aprobuje, ani nie potępia, a jedynie rejestruje. (…) Każdy kto dzisiaj podejmuje namysł nad wojnami i strategią, musi wznieść barierę oddzielającą jego inteligencję od współczucia. (…) Demokraci i liberałowie, jeśli tylko właściwie go zrozumieją, muszą co najmniej czerpać nauki z jego rygoru pojęciowego.
  • Źródło: Clausewitz, II; cyt. za: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 223–224.
  • Zobacz też: Carl von Clausewitz

• Sowiecki projekt ideologiczny to instrument służący wcielaniu Rozumu-w-Historię kosztem samego rozumu. (…) Dlaczego, nawet przy założeniu, że historia ludzkości posiada jakiś kierunek i cel – kluczowy test jego słuszności miałby odbywać się w połowie XX wieku, w kraju osobliwie nienadającym się do tak „wzniosłej roli”? I kto upoważnił komunistów do wyciągania tak definitywnych wniosków? (…) Albo Historia jest najwyższym trybunałem i obwieści swój wyrok dopiero w dniu sądu; albo też sumienie (czy też Bóg) jest sędzią Historii, zaś przyszłość posiada nie większy autorytet niż teraźniejszość.
  • Źródło: Opium intelektualistów (1955), przeł. Czesław Miłosz; cyt. za: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 197.
  • Zobacz też: ZSRR, ideologia, rozum

• Trzeba się odznaczać naiwnością i oderwaniem od rzeczywistości godnych chrześcijan z „Esprit” czy też humanistów z Saint Germain des Prés, żeby dać się nabrać na frazeologię marksizmu w wersji stalinowskiej.
  • Opis: w 1948.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 203–204.
  • Zobacz też: stalinizm

• W moim przekonaniu fałszywa pewność opierająca się na wzajemnym stosunku stawki w grze oraz ryzyku, na gruncie jakiejś racjonalnej kalkulacji przypisywanej potencjalnemu agresorowi, nie większą ma wartość niż dogmatyczne przywiązanie do linii Maginota.
  • Opis: o tzw. realpolitik.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 218.

• Zaprzeczeniem doświadczeń naszego wieku jest przypuszczenie, że ludzie podporządkują swoje namiętności własnym interesom.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 221.

• Zmagania nasze nigdy nie są walką dobra ze złem, lecz są walką tego, co godne wyboru, z tym, co odstręczające.
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 243.

O Raymondzie Aronie

• Aron był z pewnością liberałem, lecz typowo francuskim liberałem w stylu XVIII-wiecznym; w pewnych istotnych aspektach brytyjska tradycja liberalna i jej współcześni spadkobiercy pozostali czymś zupełnie mu obcym.
  • Autor: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności. Blum, Camus, Aron i francuski wiek dwudziesty, tłum. Michał Filipczuk, Wyd. Krytyki Politycznej, Warszawa 2013, s. 242.

• Jako jedyny znaczący francuski myśliciel swojego pokolenia, zajmujący konsekwentnie liberalną postawę wobec wszelkich totalitarnych pokus epoki, Aron stanowił nie tylko symbol żywotności wielkich tradycji myśli francuskiej, lecz również światło przewodnie w okresie zamętu i zwątpienia, panujących wśród intelektualistów. Choć zaledwie kilka lat wcześniej, w czasach pokolenia ’68, był opluwany jako wcielenie zła i tego wszystkiego co najgorsze w elicie francuskich mandarynów, to w roku 1983–w opinii częstokroć tych samych ludzi, teraz pozbawionych już złudzeń i ideałów – był Aron nadzieją na odrodzenie się myśli liberalnej. (…) Stał się obiektem bezkrytycznych hołdów i podziwu.
  • Autor: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 183.

• Każdy człowiek na własny rachunek rozstrzyga, jaką cenę jest gotów zapłacić, a jakiej nie, za swoje życie; na tej samej zasadzie każdy z nas decyduje, jakim sacrificium intellectus jest w stanie okupić zgodę z przyjaciółmi na warunkach, które przedstawiają dlań jakąś wartość. Aron na dość wczesnym etapie życia uznał, że w jego przypadku takich intelektualnych poświęceń nie będzie.
  • Autor: Manes Sperber, austriacki pisarz i przyjaciel Arona
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 232.

• Nie wystarczy stwierdzić, że Aron nie był mile widziany przez intelektualny establishment Paryża. Był on w tym środowisku wyklęty. (…) Jest też prawdą, że bezkompromisowy antykomunizm czynił go persona non grata wśród pięknoduchów z kręgów intelektualnych i akademickich począwszy od roku 1947 aż do wczesnych lat 70.
  • Autor: Branko Lazitch, francuski historyk i sowietolog serbskiego pochodzenia
  • Źródło: Tony Judt, Brzemię odpowiedzialności…, op. cit., s. 230.