Jidysz

Elementarz, Warszawa 1958

Jidysz – język Żydów aszkenazyjskich, powstały ok. X wieku w południowych Niemczech.

• A więc jidysz… (…) Znasz kawał o Żydzie, który gada, gada… Gada godzinami, aż wreszcie stwierdza: „W końcu chyba jednak nie”. To właśnie lubię w tym języku: on nie wierzy sam w siebie.
  • Autor: Gilles Rozier, Z kraju bez miłości, tłum. Krystyna Arustowicz, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2013, ISBN 978-83-08-05066-8, s. 365.
  • Zobacz też: dowcip, Żydzi

• Bardzo upraszczając, można powiedzieć, że w języku jidysz pisze się po hebrajsku, a czyta po niemiecku. Pisze się z prawa na lewo, a czyta i rozumie z lewa na prawo… Brzmi to jak żart, ale w każdym dobrym żarcie jest trochę prawdy.
  • Autor: Włodzimierz Herman, Mój dybuk. W poszukiwaniu tożsamości: drogi, bezdroża, dygresje, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2017, ISBN 978-83-7383-850-5, s. 107.

• Chociaż to duże miasto, Żydzi Białegostoku posługiwali się wyłącznie językiem jidysz. Obca im była snobistyczna asymilacja i każda inna. Dla tutejszych Żydów nie istniała kwestia języka. To jidysz był językiem żydowskich tkaczy i żydowskiej inteligencji. Językiem ulicy i salonu, kawiarni i szkoły. Białostocki Żyd nie mógł się nadziwić, słysząc, że w innych dużych miastach w Polsce w pewnych żydowskich kręgach rozmawia się po polsku, a żydowski jest rzeczą wstydliwą. W Białymstoku nawet słońce świeciło po żydowsku…
  • Autor: Mordechaj Canin, Przez ruiny i zgliszcza. Podróż po stu zgładzonych gminach żydowskich w Polsce, tłum. Monika Adamczyk-Garbowska, Nisza, Warszawa 2018, ISBN 978-83-62795-81-9, rozdz. Białystok, s. 250.
  • Zobacz też: asymilacja, Białystok

• (…) chociaż ubierali się oni starozakonnie i nie interesowała ich świecka kultura ani literatura, to samym doskonaleniem używanego na co dzień jidysz przyczynili się paradoksalnie do powstania i rozwoju oryginalnej literatury w tym języku, która wkrótce potem zaczęła aktywnie zwalczać ich nadgorliwą religijność.
  • Opis: o środkowo- i wschodnioeuropejskich chasydach.
  • Autor: Włodzimierz Herman, Mój dybuk…, op. cit., s. 161.

• Jak mam teraz oddać złożoność królestwa, które już nie istnieje? Bo, widzi Pan, urodziłam się w królestwie żydowskim, w mieście, w którym przez całe życie mógł Pan mówić tylko w języku ukształtowanym tysiąc lat wcześniej nad brzegami Renu, a nad Wisłą ludzie mówiący tym językiem czuli się jak u siebie w domu, przynajmniej tak myśleli. W prawdziwym królestwie z jego możnowładcami i wasalami, jego granicami i jego terytorium, krótko mówiąc: w języku jidysz.
  • Autor: Gilles Rozier, Z kraju bez miłości, op. cit., s. 9.

• Językiem Żydów jest jidysz, natomiast syjonistyczne dążenia do wskrzeszenia języka hebrajskiego są jedynie sztandarem, pod którym się przemyca szowinizm i asymilację.
  • Autor: Szmul Zygielbojm, Prawda o syjonizmie, „Naprzód”, 23 czerwca 1929.

• Jidysz był bogatym, żywym językiem, gwarą plotki miejskiego plemienia. Charakteryzowały go ograniczenia związane z jego pochodzeniem. Było bardzo niewiele słów w jidysz nazywających zwierzęta czy ptaki. Właściwie nie miał słownika wojskowego.
  • Źródło: Paul Johnson, Historia Żydów, tłum. Aleksander Nelicki, 1987, s. 361.

• Jidysz to prawie niemiecki, tyle że z poczuciem humoru.
  • Autor: Marcin Wroński, Komisarz Maciejewski – Kino Venus. Lublin, Red Horse 2008, s. 123.

• Kultura jidysz jest nie mniej polska niż żydowska. Polska bez Żydów jest nie do pomyślenia. Polska potrzebuje Żydów i Żydzi potrzebują Polski.
  • Autor: Lech Wałęsa

• Może zabrzmi to kontrowersyjnie, ale sądzę, że pod koniec XIX i w pierwszej połowie XX wieku decydującą rolę w kształtowaniu poczucia żydowskiej tożsamości przejęły od religii rozwijająca się i coraz bogatsza literatura w jidysz oraz bujne życie teatralne w tym języku.
  • Autor: Włodzimierz Herman, Mój dybuk…, op. cit, s. 103.
  • Zobacz też: judaizm