Fryderyk II Wielki

Z Wikicytatów, wolnej kolekcji cytatów
(Przekierowano z Fryderyk Wielki)
Fryderyk II Wielki na obrazie szwajcarskiego malarza Antona Graffa (1781)

Fryderyk II Wielki (1712–1786) – król Prus w latach 1740–1786, kompozytor, myśliciel i wódz.

  • Berlińskie baby mogą mówić o układach rozbiorowych, pruscy oficerowie, którzy przeszli ze mną ostatnie wojny, wiedzą, że ani liczba naszych wrogów, ani trudności nie są w stanie odebrać nam zwycięstwa.
    • Opis: opinia skierowana w liście do brata Henryka, będąca odpowiedzią króla na obawy, głównie ludu berlińskiego, przegrania wojny, skutkującej potencjalnym rozbiorem Prus przez „koalicję Kaunitza”, 1756.
  • Biednych tych Irokezów będę się starał oswoić z cywilizacją europejską.
    • Opis: słowa dotyczące Polaków zamieszkujących terytoria włączone do Prus po I rozbiorze (z listu do d’Alemberta).
  • Człowiek jest istotą działającą, stworzoną do działania, a najwyższym prawem etycznym jest spełnianie swych społecznych obowiązków wobec siebie i bliźnich.
  • Dyplomacja bez armat jest jak muzyka bez instrumentów.
  • I dla kogóż to mamy oszczędzać Saksonię, dla Brühla? To już lepiej, że my na niej użyjemy. (…) Wymagają tego prawa wojenne, polityka i koniunktury.
    • Opis: z listu do brata Henryka. (Saksonia, mimo siedmiu lat okupacji i toczących się w chwili pisania listu rozmów pokojowych, była nadal rabowana przez Prusy)
  • I oto król Polski jak głupi pozwolił sobie umrzeć; muszę Ci wyznać, że nie lubię ludzi, którzy robią wszystko w niewłaściwym momencie.
    • Opis: uwaga zawarta w liście do brata Henryka na temat śmierci Augusta III Sasa.
  • Jest moim obowiązkiem poddanych moich ratować w nieszczęściu. Po to tu jestem.
  • Jeśli wbrew naszym nadziejom nikt nie przyjdzie nam z pomocą, to stawiam sprawę otwarcie, iż nie widzę żadnej szansy odroczenia lub zażegnania naszej zguby.
    • Opis: z listu do brata Henryka napisanego w 1761, w związku z próbą nakłonienia Turcji do ataku na Austrię.
  • Jeśliby miało dojść do oszustwa, lepiej, abyśmy to my oszukiwali.
  • Katolicy, luteranie, reformowani, żydzi i wiele innych sekt chrześcijańskich mieszka w tym państwie [tzn. w Prusach] i żyje w zgodzie: jeśli zbyt gorliwy władca opowie się po stronie jednego z tych wyznań, na początku utworzą się stronnictwa, wybuchną spory, pomału zaczną się prześladowania i wreszcie wyznawcy religii prześladowanej opuszczą ojczyznę, tysiące istot ludzkich wzbogaci sąsiadów swą liczbą i swymi umiejętnościami.
    • Opis: wypowiedziane w 1752.
    • Źródło: Paweł Jasienica, Rzeczpospolita Obojga Narodów. Dzieje agonii, wyd. Czytelnik, Warszawa 1999, s. 258.
  • Kiedy August pił, cała Polska była pijana.
    • Lorsque Auguste buvait, la Pologne était ivre. (fr.)
    • Opis: o polskim królu Auguście III Sasie.
  • Kiedy się tam znajdę, będę bez troski.
    • Quand je seri la, je serai sans souci. (fr.)
    • Opis: słowa wypowiedziane ze wskazaniem na wybudowany dla króla grobowiec obok pałacu Sanssouci, podczas spaceru z d’Argensem.
  • Kiedy władcy grają o prowincje, ludzie są żetonami, którymi się płaci
    • Opis: pesymistyczna refleksja króla-filozofa, w trakcie trwania wojny siedmioletniej.
  • Książę jest pierwszym sługą i pierwszym urzędnikiem państwa.
  • Kto zdobędzie ujście Wisły, będzie właściwym jej panem, a nie ten, kto nią rządzi.
  • Ludzie poddali się władcom, aby zapewnić sobie porządek prawny. To jest prawdziwe źródło suwerenności. Ci władcy byli pierwszymi sługami państwa.
  • Mam w ręku wszystko, co powinien posiadać władca: armię, pełny skarb, wszystkie atuty wobec sąsiadów. A więc uważałbym się sam za największego głupca, gdybym tych atutów nie wykorzystał i zaprzepaścił dziś okazję, czego bym gorzko jutro żałował.
    • Opis: słowa wypowiedziane przed atakiem na Śląsk w 1740.
  • Moi panowie, wielkich rzeczy dokonał ten tu oto.
    • De grandes choses, Messieurs, celui-ci a fait. (fr.)
    • Opis: słowa wypowiedziane do swoich dworzan obecnych przy otwarciu trumny Fryderyka Wilhelma (1620–1688).
  • Moim życzeniem jest, by jeśli Polacy będą przeciw nam krzyczeć, Pan winien krzyczeć jeszcze głośniej przeciw nim.
    • Opis: ściśle tajna korespondencja Fryderyka z rezydentem pruskim w Warszawie, którym był Benoît.
  • Moje dzieci, jestem tylko waszym sługą.
    • Opis: zwrot użyty (a nawet używany kilkukrotnie) podczas rozmowy z poddanymi niższego stanu.
  • Najszczęśliwszy dzień życia to ten, w którym się z nim rozstajemy.
    • Opis: po powrocie z wojny siedmioletniej (1756–1763).
  • Nie widzę innej możliwości zachowania tej równowagi, jak biorąc przykład z dworu wiedeńskiego, poszukać w moich archiwach starych praw do jakichś polskich prowincji.
    • Opis: instrukcje napisane po zajęciu przez Austrię Spiszu.
  • Ojciec uważał mnie za rodzaj ludzkiego ciasta, z którego może ulepić, co mu się tylko podoba.
    • Opis: Fryderyk II o swoim ojcu Fryderyku Wilhelmie I (1688–1740).
  • Osobiste rządy króla są jego moralnym obowiązkiem.
  • Oto nadszedł moment gruntownej przebudowy starego systemu politycznego.
    • Opis: słowa wypowiedziane do najbliższych współpracowników po śmierci Karola VI (mające w domyśle oznaczać uderzenie na Austrię).
  • Pan jest rozrzutny: trzeba bowiem wiedzieć, że o wiele zdrowiej jest przejść się pieszo niż korzystać z powozu, a co do jedzenia – cudze przyjęcie jest zawsze najlepsze.
    • Opis: słowa skierowane do własnego dyplomaty, proszącego o podwyższenie funduszu reprezentacyjnego.
  • Pierwszy promyk zapowiadający po ciężkiej burzy piękne dni.
    • Opis: uwaga wypowiedziana na wiadomość o śmierci carycy Elżbiety.
  • Ponieważ usilnie pragniemy, aby w tych okolicach i miejscowościach, gdzie poddani władają tylko językiem polskim, język niemiecki coraz więcej się rozpowszechniał, wobec czego polskim proboszczom polecono w przeciągu roku w języku niemieckim się wydoskonalić, ponieważ polscy nauczyciele mają być usunięci, a ich posady objąć ludzie, którzy rozumieją po niemiecku i po polsku i młodzież w języku niemieckim uczyć.
    • Opis: o germanizacji Polski.
    • Źródło: J. Michalski, Historia Polski 1764-1795. Wybór tekstów, Warszawa 1954, s. 106–107.
  • Pójdźcie, dziatki, ze mną oddać życie za ojczyznę.
    • Opis: z przemówienia do młodocianych żołnierzy przed bitwą pod Zorndorfem (Sarbinowem).
  • Proszę ratować rodzinę królewską, nie mam już żadnych rezerw i, mówiąc szczerze, uważam wszystko za stracone. Nie chce przeżyć upadku państwa. Żegnajcie na zawsze.
    • Opis: z listu do ministra Karla Wilhelma Finck von Finckensteina po przegranej bitwie pod Kunowicami.
  • Prusy nie posiadały tytułu do zaboru polskiego Pomorza. Nie chciałbym udowadniać tęgości praw do tej ziemi.
  • Przeszliśmy przez góry, teraz będzie lżej, Krucki.
    • La montagne est paseé, nous irons mieux, Krucki (fr.)
    • Opis: ostatnie słowa wypowiedziane przed śmiercią do obecnego przy łożu króla kamerdynera Kruckiego.
  • Psy, chcecie żyć wiecznie?
    • Hunde, wollt ihr ewig leben? (niem.)
    • Opis: okrzyk, jaki Fryderyk II rzekomo skierował do żołnierzy wycofujących się z pola bitwy pod Kolinem.
  • Spodziewaliśmy się, że na mocy ponawianego upomnienia i zamianowania po szkołach na Górnym Śląsku nauczycieli władających językiem niemieckim i polskim, a uzdolnionych do nauczania języka niemieckiego, nauka tego języka rozszerzy się i rozpowszechni, tymczasem ku naszemu wielkiemu niezadowoleniu stwierdzamy, że mimo to nauka języka niemieckiego i jego rozpowszechnienie napotyka na wiele przeszkód (...) dziedzice nie zwracają uwagi na to, ażeby rodzice i mieszkańcy pomiędzy sobą językiem tym posługiwali i dzieci swoje do używania tego zniewalali; zdarza się nawet, że dziedzice sprzeciwiają się raczej zaprowadzeniu języka niemieckiego, w miejsce skażonego i zepsutego języka krajowego, i wcale go nie popierają. Zaledwie wiarę dać możemy temu, ażeby dziedzice i osoby, którym przecież zależeć powinno na uchylaniu stanu nieokrzesanego i ciemnoty i na usuwaniu zepsutego krajowego języka polskiego (przez co się owa okolica przedstawia niekorzystnie), sprzeciwiać się mogły rozpowszechnianiu języka niemieckiego jako jednego z głównych środków cywilizacji tamtejszych mieszkańców.
    • Opis: w kolejnym zarządzeniu germanizacyjnym wydanym we Wrocławiu 10 listopada 1773.
    • Źródło: Kazimierz Zimmermann, Fryderyk Wielki i jego kolonizacja rolna na ziemiach polskich, Tom I, Poznań 1915, s. 280–281.
  • Szemrzą? Niech szemrzą, byle by płacili.
    • Opis: król o swoich poddanych.
  • Teraz, gdy już poznałem się na ludziach, wolę psy.
  • Teraz, kiedy zostały uratowane dobre imię i honor mojego narodu, mogę spokojnie zejść do grobu.
    • Opis: z listu do siostry Wilhelminy, pisanego po bitwie pod Rossbach.
  • To bardzo wiele jak na człowieka, który nigdy nie miał głowy.
    • Opis: po zajęciu przez armię pruską pałacu Henryka Bruhla, gdzie znaleziono ogromną ilość peruk.
  • [To] worek mąki, z którego bez względu na to, ile by się nim nie potrząsało, zawsze się coś wysypie.
    • Opis: opinia o Saksonii.
  • Tolerowane muszą być wszystkie wyznania, każdy ma bowiem prawo być szczęśliwy na swój sposób.
  • Twoje troski poważam, wzruszają mnie i widzę w Tobie jedyny wzór doskonałej przyjaźni w naszym zepsutym stuleciu.
    • Opis: słowa zawarte w liście do siostry Wilhelminy, 9 września 1759.
    • Źródło: Stanisław Salmonowicz, Fryderyk II
  • Umarło zwierzę – zginęła trucizna.
    • Morta la bestia – morto il veneno (wł.)
    • Opis: o śmierci cesarzowej Elżbiety Romanowej.
  • W moich oczach ubogi chłop tyle samo jest wart, co najznakomitszy hrabia i najbogatszy szlachcic, a prawo jest zarówno dla bogatych jak i ubogich.
  • W moim państwie każdy może żyć według własnych poglądów (dosł. dostąpić wiecznego życia zgodnie z własnymi poglądami).
    • In meinem Staate kann jeder nach seiner Façon selig werden. (niem.)
    • Zobacz też: państwo
  • Winien pan wiedzieć, że nie jest rzeczą konieczną, bym żył, lecz bym wykonywał swe obowiązki.
  • Władca reprezentuje państwo i wraz ze swym ludem tworzy w istocie jedno ciało, tak że może być w tej tylko mierze szczęśliwe, w jakiej utrzymuje poszczególne członki razem. Władca jest dla państwa, którym rządzi, tym samym, czym głowa dla ciała: to on musi za ogół patrzeć, widzieć, myśleć i działać, aby mu dostarczyć wszelkich pożądanych korzyści.
  • Wszystkie religie, jeśli się je zbada, opierają się na systemie mitów, mniej lub bardziej absurdalnym.
    • Opis: wypowiedziane w 1752.
    • Źródło: Paweł Jasienica, Rzeczpospolita Obojga Narodów. Dzieje agonii, wyd. Czytelnik, Warszawa 1999, s. 258.
    • Zobacz też: religia
  • Wszystkie te rozważania mogą być znakomite. Jeżeli ich autor miałby dla ich poparcia 200 tysięcy żołnierzy, należałoby się nad tym zastanowić.
    • Opis: odpowiedź na polskie pisma, broniące praw Rzeczypospolitej do 1300 wiosek i 52 miast dodatkowo zagarniętych jeszcze przez Prusy po I rozbiorze.
  • Wygrałem bitwę pod Rossbach z większą częścią mojej piechoty mającą karabiny na plecach.
  • Wymagając wiele od ludzi, przynajmniej coś się uzyskuje.
  • Za pieniądze można w Polsce wszystko zdziałać.
  • Zamykam moje tajemnice w sobie samym.
  • Zawsze na posterunku.
    • Toujours en vedette. (fr.)
    • Opis: z przemówienia w 1775
  • Zwycięzców nikt nie będzie sądził.
  • Żegnaj, mój panie, skoro uprawiasz tchórzliwą politykę.
    • Opis: słowa skierowane do ministra spraw zagranicznych, Podewilsa, odradzającego uderzenie na Saksonię w 1756.
  • Życie na dworze stanie się bardzo wesołe. Mój kuzyn roztrwoni skarb; pozwoli zdemoralizować się wojsku. Pod rządami kobiet państwo upadnie.
    • Opis: o swoim następcy, Fryderyku Wilhelmie II.
  • Żyłem jak filozof i jak filozof chcę być pochowany.

O Fryderyku Wielkim[edytuj]

  • Panowie, gdyby ten człowiek nadal żył, nie byłoby mnie tutaj.
    • Autor: Napoleon Bonaparte
    • Opis: nad trumną Fryderyka Wielkiego po zajęciu Berlina w 1806.
  • Tylko jego jednego winno się obserwować, by losy jego państwa przewidywać, bowiem całe państwo stoi na nim jednym.
    • Autor: Louis-Jules Mancini-Mazarini, książę Nivernais i poseł francuski
  • W mym życiu widziałem dotąd pięciu królów, trzech dzikich i dwóch ułożonych, lecz żadnego podobnego do Waszej Wysokości.
    • Autor: Johann Reinhold Forster, Entdeckungsreisen nach Tahiti und in die Südsee, Lipsk 1843. Edition Erdmann, 1988, s. 419.
    • Opis: wypowiedziane na audiencji u króla z okazji objęcia katedry nauk przyrodniczych w Halle.