Fryderyk II Wielki

Fryderyk II Wielki na obrazie szwajcarskiego malarza Antona Graffa (1781)

Fryderyk II Wielki (1712–1786) – król Prus w latach 1740–1786, kompozytor, myśliciel i wódz.

• Berlińskie baby mogą mówić o układach rozbiorowych, pruscy oficerowie, którzy przeszli ze mną ostatnie wojny, wiedzą, że ani liczba naszych wrogów, ani trudności nie są w stanie odebrać nam zwycięstwa.
  • Opis: opinia skierowana w liście do brata Henryka, będąca odpowiedzią króla na obawy, głównie ludu berlińskiego, przegrania wojny, skutkującej potencjalnym rozbiorem Prus przez „koalicję Kaunitza”, 1756.

• Biednych tych Irokezów będę się starał oswoić z cywilizacją europejską.
  • Opis: słowa dotyczące Polaków zamieszkujących terytoria włączone do Prus po I rozbiorze (z listu do d’Alemberta).

• Człowiek jest istotą działającą, stworzoną do działania, a najwyższym prawem etycznym jest spełnianie swych społecznych obowiązków wobec siebie i bliźnich.

• Dyplomacja bez armat jest jak muzyka bez instrumentów.
  • Źródło: „Nowe Drogi” nr 9/1985, s. 174.
  • Zobacz też: dyplomacja, armata

• I dla kogóż to mamy oszczędzać Saksonię, dla Brühla? To już lepiej, że my na niej użyjemy. (…) Wymagają tego prawa wojenne, polityka i koniunktury.
  • Opis: z listu do brata Henryka. (Saksonia, mimo siedmiu lat okupacji i toczących się w chwili pisania listu rozmów pokojowych, była nadal rabowana przez Prusy)

• I oto król Polski jak głupi pozwolił sobie umrzeć; muszę Ci wyznać, że nie lubię ludzi, którzy robią wszystko w niewłaściwym momencie.
  • Opis: uwaga zawarta w liście do brata Henryka na temat śmierci Augusta III Sasa.

• Jest moim obowiązkiem poddanych moich ratować w nieszczęściu. Po to tu jestem.

• Jeśli wbrew naszym nadziejom nikt nie przyjdzie nam z pomocą, to stawiam sprawę otwarcie, iż nie widzę żadnej szansy odroczenia lub zażegnania naszej zguby.
  • Opis: z listu do brata Henryka napisanego w 1761, w związku z próbą nakłonienia Turcji do ataku na Austrię.

• Jeśliby miało dojść do oszustwa, lepiej, abyśmy to my oszukiwali.

• Katolicy, luteranie, reformowani, żydzi i wiele innych sekt chrześcijańskich mieszka w tym państwie [tzn. w Prusach] i żyje w zgodzie: jeśli zbyt gorliwy władca opowie się po stronie jednego z tych wyznań, na początku utworzą się stronnictwa, wybuchną spory, pomału zaczną się prześladowania i wreszcie wyznawcy religii prześladowanej opuszczą ojczyznę, tysiące istot ludzkich wzbogaci sąsiadów swą liczbą i swymi umiejętnościami.
  • Opis: wypowiedziane w 1752.
  • Źródło: Paweł Jasienica, Rzeczpospolita Obojga Narodów. Dzieje agonii, wyd. Czytelnik, Warszawa 1999, s. 258.

• Kiedy August pił, cała Polska była pijana.
  • Lorsque Auguste buvait, la Pologne était ivre. (fr.)
  • Opis: o polskim królu Auguście III Sasie.

• Kiedy się tam znajdę, będę bez troski.
  • Quand je seri la, je serai sans souci. (fr.)
  • Opis: słowa wypowiedziane ze wskazaniem na wybudowany dla króla grobowiec obok pałacu Sanssouci, podczas spaceru z d’Argensem.

• Kiedy władcy grają o prowincje, ludzie są żetonami, którymi się płaci
  • Opis: pesymistyczna refleksja króla-filozofa, w trakcie trwania wojny siedmioletniej.

• Książę jest pierwszym sługą i pierwszym urzędnikiem państwa.

• Kto zdobędzie ujście Wisły, będzie właściwym jej panem, a nie ten, kto nią rządzi.
  • Opis: o Gdańsku.
  • Źródło: Melchior Wańkowicz, Walczący gryf, Czytelnik 1963, s. 140.
  • Zobacz też: Wisła

• Ludzie poddali się władcom, aby zapewnić sobie porządek prawny. To jest prawdziwe źródło suwerenności. Ci władcy byli pierwszymi sługami państwa.

• Mam w ręku wszystko, co powinien posiadać władca: armię, pełny skarb, wszystkie atuty wobec sąsiadów. A więc uważałbym się sam za największego głupca, gdybym tych atutów nie wykorzystał i zaprzepaścił dziś okazję, czego bym gorzko jutro żałował.
  • Opis: słowa wypowiedziane przed atakiem na Śląsk w 1740.

• Moi panowie, wielkich rzeczy dokonał ten tu oto.
  • De grandes choses, Messieurs, celui-ci a fait. (fr.)
  • Opis: słowa wypowiedziane do swoich dworzan obecnych przy otwarciu trumny Fryderyka Wilhelma (1620–1688).

• Moim życzeniem jest, by jeśli Polacy będą przeciw nam krzyczeć, Pan winien krzyczeć jeszcze głośniej przeciw nim.
  • Opis: ściśle tajna korespondencja Fryderyka z rezydentem pruskim w Warszawie, którym był Benoît.

• Moje dzieci, jestem tylko waszym sługą.
  • Opis: zwrot użyty (a nawet używany kilkukrotnie) podczas rozmowy z poddanymi niższego stanu.

• Najszczęśliwszy dzień życia to ten, w którym się z nim rozstajemy.
  • Opis: po powrocie z wojny siedmioletniej (1756–1763).

• Nie widzę innej możliwości zachowania tej równowagi, jak biorąc przykład z dworu wiedeńskiego, poszukać w moich archiwach starych praw do jakichś polskich prowincji.
  • Opis: instrukcje napisane po zajęciu przez Austrię Spiszu.

• Ojciec uważał mnie za rodzaj ludzkiego ciasta, z którego może ulepić, co mu się tylko podoba.
  • Opis: Fryderyk II o swoim ojcu Fryderyku Wilhelmie I (1688–1740).

• Osobiste rządy króla są jego moralnym obowiązkiem.

• Oto nadszedł moment gruntownej przebudowy starego systemu politycznego.
  • Opis: słowa wypowiedziane do najbliższych współpracowników po śmierci Karola VI (mające w domyśle oznaczać uderzenie na Austrię).

• Pan jest rozrzutny: trzeba bowiem wiedzieć, że o wiele zdrowiej jest przejść się pieszo niż korzystać z powozu, a co do jedzenia – cudze przyjęcie jest zawsze najlepsze.
  • Opis: słowa skierowane do własnego dyplomaty, proszącego o podwyższenie funduszu reprezentacyjnego.

• Pierwszy promyk zapowiadający po ciężkiej burzy piękne dni.
  • Opis: uwaga wypowiedziana na wiadomość o śmierci carycy Elżbiety.

• Ponieważ usilnie pragniemy, aby w tych okolicach i miejscowościach, gdzie poddani władają tylko językiem polskim, język niemiecki coraz więcej się rozpowszechniał, wobec czego polskim proboszczom polecono w przeciągu roku w języku niemieckim się wydoskonalić, ponieważ polscy nauczyciele mają być usunięci, a ich posady objąć ludzie, którzy rozumieją po niemiecku i po polsku i młodzież w języku niemieckim uczyć.
  • Opis: o germanizacji Polski.
  • Źródło: J. Michalski, Historia Polski 1764-1795. Wybór tekstów, Warszawa 1954, s. 106–107.

• Pójdźcie, dziatki, ze mną oddać życie za ojczyznę.
  • Opis: z przemówienia do młodocianych żołnierzy przed bitwą pod Zorndorfem (Sarbinowem).

• Proszę ratować rodzinę królewską, nie mam już żadnych rezerw i, mówiąc szczerze, uważam wszystko za stracone. Nie chce przeżyć upadku państwa. Żegnajcie na zawsze.
  • Opis: z listu do ministra Karla Wilhelma Finck von Finckensteina po przegranej bitwie pod Kunowicami.

• Prusy nie posiadały tytułu do zaboru polskiego Pomorza. Nie chciałbym udowadniać tęgości praw do tej ziemi.

• Przeszliśmy przez góry, teraz będzie lżej, Krucki.
  • La montagne est paseé, nous irons mieux, Krucki (fr.)
  • Opis: ostatnie słowa wypowiedziane przed śmiercią do obecnego przy łożu króla kamerdynera Kruckiego.

• Psy, chcecie żyć wiecznie?
  • Hunde, wollt ihr ewig leben? (niem.)
  • Opis: okrzyk, jaki Fryderyk II rzekomo skierował do żołnierzy wycofujących się z pola bitwy pod Kolinem.

• Spodziewaliśmy się, że na mocy ponawianego upomnienia i zamianowania po szkołach na Górnym Śląsku nauczycieli władających językiem niemieckim i polskim, a uzdolnionych do nauczania języka niemieckiego, nauka tego języka rozszerzy się i rozpowszechni, tymczasem ku naszemu wielkiemu niezadowoleniu stwierdzamy, że mimo to nauka języka niemieckiego i jego rozpowszechnienie napotyka na wiele przeszkód (...) dziedzice nie zwracają uwagi na to, ażeby rodzice i mieszkańcy pomiędzy sobą językiem tym posługiwali i dzieci swoje do używania tego zniewalali; zdarza się nawet, że dziedzice sprzeciwiają się raczej zaprowadzeniu języka niemieckiego, w miejsce skażonego i zepsutego języka krajowego, i wcale go nie popierają. Zaledwie wiarę dać możemy temu, ażeby dziedzice i osoby, którym przecież zależeć powinno na uchylaniu stanu nieokrzesanego i ciemnoty i na usuwaniu zepsutego krajowego języka polskiego (przez co się owa okolica przedstawia niekorzystnie), sprzeciwiać się mogły rozpowszechnianiu języka niemieckiego jako jednego z głównych środków cywilizacji tamtejszych mieszkańców.
  • Opis: w kolejnym zarządzeniu germanizacyjnym wydanym we Wrocławiu 10 listopada 1773.
  • Źródło: Kazimierz Zimmermann, Fryderyk Wielki i jego kolonizacja rolna na ziemiach polskich, Tom I, Poznań 1915, s. 280–281.

• Szemrzą? Niech szemrzą, byle by płacili.
  • Opis: król o swoich poddanych.

• Teraz, gdy już poznałem się na ludziach, wolę psy.

• Teraz, kiedy zostały uratowane dobre imię i honor mojego narodu, mogę spokojnie zejść do grobu.
  • Opis: z listu do siostry Wilhelminy, pisanego po bitwie pod Rossbach.

• To bardzo wiele jak na człowieka, który nigdy nie miał głowy.
  • Opis: po zajęciu przez armię pruską pałacu Henryka Bruhla, gdzie znaleziono ogromną ilość peruk.

• [To] worek mąki, z którego bez względu na to, ile by się nim nie potrząsało, zawsze się coś wysypie.
  • Opis: opinia o Saksonii.

• Tolerowane muszą być wszystkie wyznania, każdy ma bowiem prawo być szczęśliwy na swój sposób.

• Twoje troski poważam, wzruszają mnie i widzę w Tobie jedyny wzór doskonałej przyjaźni w naszym zepsutym stuleciu.
  • Opis: słowa zawarte w liście do siostry Wilhelminy, 9 września 1759.
  • Źródło: Stanisław Salmonowicz, Fryderyk II

• Umarło zwierzę – zginęła trucizna.
  • Morta la bestia – morto il veneno (wł.)
  • Opis: o śmierci cesarzowej Elżbiety Romanowej.

• W moich oczach ubogi chłop tyle samo jest wart, co najznakomitszy hrabia i najbogatszy szlachcic, a prawo jest zarówno dla bogatych jak i ubogich.

• W moim państwie każdy może żyć według własnych poglądów (dosł. dostąpić wiecznego życia zgodnie z własnymi poglądami).
  • In meinem Staate kann jeder nach seiner Façon selig werden. (niem.)
  • Zobacz też: państwo

• Winien pan wiedzieć, że nie jest rzeczą konieczną, bym żył, lecz bym wykonywał swe obowiązki.

• Władca reprezentuje państwo i wraz ze swym ludem tworzy w istocie jedno ciało, tak że może być w tej tylko mierze szczęśliwe, w jakiej utrzymuje poszczególne członki razem. Władca jest dla państwa, którym rządzi, tym samym, czym głowa dla ciała: to on musi za ogół patrzeć, widzieć, myśleć i działać, aby mu dostarczyć wszelkich pożądanych korzyści.

• Wszystkie religie, jeśli się je zbada, opierają się na systemie mitów, mniej lub bardziej absurdalnym.
  • Opis: wypowiedziane w 1752.
  • Źródło: Paweł Jasienica, Rzeczpospolita Obojga Narodów. Dzieje agonii, wyd. Czytelnik, Warszawa 1999, s. 258.
  • Zobacz też: religia

• Wszystkie te rozważania mogą być znakomite. Jeżeli ich autor miałby dla ich poparcia 200 tysięcy żołnierzy, należałoby się nad tym zastanowić.
  • Opis: odpowiedź na polskie pisma, broniące praw Rzeczypospolitej do 1300 wiosek i 52 miast dodatkowo zagarniętych jeszcze przez Prusy po I rozbiorze.

• Wygrałem bitwę pod Rossbach z większą częścią mojej piechoty mającą karabiny na plecach.

• Wymagając wiele od ludzi, przynajmniej coś się uzyskuje.

• Za pieniądze można w Polsce wszystko zdziałać.

• Zamykam moje tajemnice w sobie samym.

• Zawsze na posterunku.
  • Toujours en vedette. (fr.)
  • Opis: z przemówienia w 1775

• Zwycięzców nikt nie będzie sądził.

• Żegnaj, mój panie, skoro uprawiasz tchórzliwą politykę.
  • Opis: słowa skierowane do ministra spraw zagranicznych, Podewilsa, odradzającego uderzenie na Saksonię w 1756.

• Życie na dworze stanie się bardzo wesołe. Mój kuzyn roztrwoni skarb; pozwoli zdemoralizować się wojsku. Pod rządami kobiet państwo upadnie.
  • Opis: o swoim następcy, Fryderyku Wilhelmie II.

• Żyłem jak filozof i jak filozof chcę być pochowany.

O Fryderyku Wielkim

• Panowie, gdyby ten człowiek nadal żył, nie byłoby mnie tutaj.
  • Autor: Napoleon Bonaparte
  • Opis: nad trumną Fryderyka Wielkiego po zajęciu Berlina w 1806.

• Tylko jego jednego winno się obserwować, by losy jego państwa przewidywać, bowiem całe państwo stoi na nim jednym.
  • Autor: Louis-Jules Mancini-Mazarini, książę Nivernais i poseł francuski

• W mym życiu widziałem dotąd pięciu królów, trzech dzikich i dwóch ułożonych, lecz żadnego podobnego do Waszej Wysokości.
  • Autor: Johann Reinhold Forster, Entdeckungsreisen nach Tahiti und in die Südsee, Lipsk 1843. Edition Erdmann, 1988, s. 419.
  • Opis: wypowiedziane na audiencji u króla z okazji objęcia katedry nauk przyrodniczych w Halle.