Studnie przodków

Studnie przodków – powieść Joanny Chmielewskiej z 1979 roku.

Wypowiedzi postaci

Joanna w narracji

Franciszek Włókniewski był zdania, że wszystkim zawiaduje ręka boska, ręce boskiej należy jednak trochę pomagać.

Hania zdobyła się nawet na uśmiech, który do jej twardej, zimnej, białej twarzy wcale nie pasował. Przypomniała sobie, ile pieniędzy już jej zapłacił ten zagraniczny bęcwał (…).
- Zobacz też: pieniądze, uśmiech

Katarzyna poddała się losowi, uczyniła to jednak w sposób wysoce oryginalny. Do rodziców nie zwróciła się nigdy więcej. Raz na zawsze, na znak żałoby po utraconym świetnym losie, nałożyła czarną suknię i do końca życia nie zmieniła jej kroju ani koloru. Wszystkie kolejne kiecki sprawiała sobie takie same. Do owych czarnych powłóczystych szat, których treny zmiatały kurze łajna z podwórza, nosiła białe koronkowe kołnierzyki, takież mankiety oraz białe rękawiczki i w tym stroju zajmowała się wyłącznie ogrodem. Gospodarstwa domowego nie tknęła. Ogród kwitł, reszta zaś szła jak Bóg dał. Mąż wielbił ją nieodmiennie wciąż z tym samym ogniem, czemu nie można się dziwić, bo też istotnie była śliczna. Drobna, szczupła, czarnowłosa i czarnooka, żywa, bystra i wdzięczna. Dzieci miała dziewięcioro, siedmiu synów i dwie córki, i odnosiła się do nich podobnie jak do kur, prosiąt i garnków, pozostawiając je własnemu losowi.
- Zobacz też: żałoba

Marek spróbował jeszcze trochę potrwać w rezerwie, rychło się jednakże załamał. Dobił go ojciec, który specjalnie przyszedł do mnie i stanowczo zażądał jego udziału, twierdząc, że dłużej nie wytrzyma. Na omawianie zbrodniczych zagadek wybieramy sobie akurat chwile, kiedy telewizja prezentuje mecz i zatruwamy mu życie do ostateczności.

Milicja okazała nam dużą uprzejmość, prezentując podobiznę nieboszczyka odpowiednio upiększoną, tak że wyglądał na niej prawie jak żywy i nie budził zgrozy, jak również nie domagając się oglądania go w naturze.

(…) nie sposób stwierdzić, ile z tego Lucyna rzeczywiście pamięta, a ile wymyśliła na poczekaniu, tak sobie, dla draki. Niejeden raz słyszałam od niej opowieści wstrząsające. Któregoś przodka zeżarły wilki razem z końmi, saniami i woźnicą, którąś przodkinię ktoś kupił od tatusia za dziesięć tysięcy rubli w złocie, jakaś hrabianka truła się dla jakiegoś naszego pradziadka, który nie chciał na nią patrzeć, nieślubne dzieci książęcego rodu lęgły się w ramach rodziny niczym króliki na wiosnę, ginąc zaraz potem na barykadach rewolucji, a wszyscy wzajemnie mordowali się z dużym upodobaniem. Lucyna miewała pomysły niezwykłe i lada moment Mieniuszko mógł obrosnąć całą legendą.

Nieboszczyk od wiosny gawędził z księdzem, a ksiądz nie żyje. Umarł jak na zawołanie, akurat we właściwej chwili, żeby nic się od niego nie można było dowiedzieć…

Roku pańskiego 1876 szesnastoletnia Katarzyna Bolnicka uciekła z domu. Ściślej mówiąc, nie z własnego domu, ale z wytwornej siedziby swoich hrabiowskich pociotków, gdzie nabierała ogłady i uczyła się eleganckich manier. Nakichawszy na ogładę i maniery, zmyliła straże i późną nocą wylazła przez okno w ogrodzeniu. Za dziurą czekał dziarski młodzian, dzierżący krótko przy pysku zniecierpliwione konie, łatwo zatem odgadnąć, po co Katarzyna uciekła.
- Opis: początek powieści.

Lucyna

Ciemno jak w wątpiach Murzyna (…).
- Zobacz też: ciemność

Co się mogło uchować przez dwie wojny i dwie rewolucje? Dawno zostało rozkradzione!

Nieboszczyk jak żywy! (…) Tfu, chciałam powiedzieć odwrotnie, żywy jak nieboszczyk…
- Zobacz też: nieboszczyk

Teresa

Nie dław się teraz, później się udławisz!

Wypraszam sobie, żeby jakieś trupy nosiły przy sobie mój adres!
- Zobacz też: adres

Inne postacie

Najgłupszy pomysł ze wszystkich okazał się słuszny!
- Postać: Michał Olszewski
- Zobacz też: pomysł

Zawsze po tych komplikacjach w twojej rodzinie czuję się tak, jakbym dostał pomieszania zmysłów (…).
- Postać: Marek
- Opis: do Joanny.

Dialogi postaci

– Co to za bandzior siedzi pod kościołem? – spytałam, kiedy razem opuściliśmy cmentarz. – Przyglądał ci się cały czas i źle mu z oczu patrzy.
– Tutejszy grabarz. Jak dotąd jeszcze nikomu nic złego nie zrobił, chociaż rzeczywiście wygląda na zbója. Raczej mało towarzyski.
– No, wyraz twarzy ma dla grabarza całkiem stosowny.
- Zobacz też: cmentarz, grabarz

– Czego się miotacie po nocy, jakby was pchły gryzły! Jakieś wycie mnie obudziło, ja z wami nie wytrzymam!
– To nie myśmy wyły – wtrąciła Lucyna niewinnie. – To psy…
- Zobacz też: noc

– Czy pan rozumie, jak one mówią wszystkie razem?
Franek prezentował anielską cierpliwość.
– Rozumieć rozumiem, ale nie nadążam odpowiadać…

– Czyś oszalał? – spytałam z naganą. – Masz już całkiem źle w głowie? Zależy ci, żeby Lucyna znalazła jeszcze i twoje zwłoki?
– Moje zwłoki? Niby dlaczego?
– Nieboszczyk podobno też chodził po cmentarzu i jak teraz wygląda?

– Jedna osoba twierdzi nawet, że widziała tego człowieka. Nie pamięta, jak wyglądał, ale nie był bardzo młody i miał coś na twarzy. Ta osoba przypuszcza, że nos…
Nagły dreszcz zgrozy przeleciał po plecach całej rodziny z wyjątkiem ojca, zapatrzonego w niedoszłe gole.
– Gdyby nie miał nosa, ja osobiście sądzę, że zapamiętaliby go wszyscy – zauważyła krytycznie Teresa.
- Zobacz też: nos, twarz

– Już się rozpędziłam, żeby mu [bandycie] się pokazywać. Jak tylko zobaczę, że przyszedł, wystraszę go.
– Jak?!
– Zwyczajnie. Zaryczę na niego tak… uuuuuuu! I zobaczycie, że ucieknie.

– Kto cię spycha, to ty mnie spychasz! Półgębkiem siedzę!
– Spróbuj usiąść tyłkiem – podsunęła Lucyna.

Moja mamusia ocknęła się ze swego olśnienia.
– Wcale nie było studni tam, gdzieśmy kopali! Studnia była przy drzewie, sama z niej brałam wodę.
– Przy jakim drzewie? – zapytał Franek nieufnie.
– Przy dębie. Ona była nawet blisko tej pierwszej rozkopanej, ale bardziej w stronę dębu. Zupełnie o niej zapomniałem!
Przez chwilę wydawało się, że dwie młodsze siostry uduszą starszą, a pomoże im w tym bratanek. Gdyby wzrok mógł zabijać, już by ją mieli z głowy. Michał Olszewski uciął w zarodku rwące się z ust okrzyki.
– Zaraz – rzekł pośpiesznie. – Kiedy to było? Czy ona była najdawniejsza?
– Wcale nie była najdawniejsza, najdawniejsza była ta rozkopana na początku. Już wtedy była stara i zasypana. Ta przy dębie też była stara i stryjek nawet coś mówił o wykopaniu nowej studni, bo z tej woda zrobiła się jakaś żelazista…
Michał zerwał się z krzesła i usiadł z powrotem.
– Żelazista! Jeżeli skrzynia była okuta! Żelazo rdzewiało… Gdzie jest to miejsce?!
– No przecież mówię, przy dębie…
– Matko cudowna, trzecia studnia… – zakwiliła cichutko Lucyna.
Teresa powoli podniosła się ze skraju łóżka z obłędem w oczach.
– Czy cały świat usiany jest studniami naszych przodków? – spytała dziwnym głosem. – Czy ja już do końca życia będę rozkopywała studnie po pradziadkach?! Ja nie chcę tych trzystu pereł!!!

– Na głowę trzeba upaść, żeby mu [bandycie] tu w zęby włazić!!!
– W jakie zęby, on nie gryzie…

– Popatrzcie, to przecież tutaj! Nie poznajecie? Zamiast chałupy stoi obora, ciekawe, co tu się stało…(…)
– Ostatnio znaleziono zwłoki, a przez czterdzieści pięć lat mogło się zdarzyć jeszcze więcej – zauważyłam zgryźliwie.

– Poszedł za stodołę.
– Po co?!
– Myślę, że w celach prywatnych.

– Tamto byli wnukowie ofiar, to może być wnuk mordercy…
– Znaczy, chcesz powiedzieć, że morderca może być wnukiem dziadka? – poprawiła niepewnie ciocia Jadzia.
– Jakiego dziadka? Naszego?
– Co ty bredzisz, nasi dziadkowie byli porządnymi ludźmi! – oburzyła się Teresa.
– Uspokójcie się z tymi dziadkami! – zażądałam, bo zaczęło mi się wszystko mylić. – Każdy wnuk ma jakiegoś dziadka! Morderca też jest czyimś wnukiem, ale po tym go nie poznamy…
– A ty go chcesz poznać? – zdziwiła się moja mamusia. – Po co ci takie znajomości?
- Zobacz też: morderca

– To po diabła tam w ogóle polazłaś? – zirytowała się Teresa.
– Żeby się schować. I żeby obejrzeć bandytę.
– A co, on też miał przyjść do obory? Umówiłaś się z nim?

– Żadnego Mieniuszki nigdy tu nie było – przerwał stanowczo Franek.
– No to co? Ale ja słyszałam…
– A chórów anielskich nie słyszałaś? – spytała zgryźliwie Teresa. – Stolik ci w podłogę nie pukał? Plazma ci się nie pokazała?
– Plazma nie, tylko zmora. Cały czas ją widzę, siedzi tu, o, przy stole…

Inne cytaty

– Ja NIE jadę! – krzyknęła Teresa i z impetem, zapewne dla udokumentowania decyzji, usiadła na tapczanie wprost na tacy, półmisku i szkielecie indyka.

– W ogóle to ja coś wiem – oznajmił znienacka [Franek].
Spojrzałyśmy na niego wszystkie w nagle zapadłej ciszy. Ciocia Jadzia odruchowo podniosła aparat fotograficzny, tak jakby to coś, co Franek wie, miało się gdzieś ukazać.
- Zobacz też: aparat fotograficzny

Zobacz też