Jicchak Arad

Jicchak Arad (ur. jako Icchak Rudnicki; 1926–2021) – izraelski wojskowy, historyk, przewodniczący zarządu instytutu Jad Waszem w latach 1972–1993, ocalały z Holokaustu, w latach 1943–1944 sowiecki partyzant.

Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhard Death Camps

(wyd. Indiana University Press, 1999)

Nastawienie miejscowej ludności wobec uciekinierów z obozów było nie tylko pochodną kar czy nagród, które mogła ona otrzymać z rąk Niemców, lecz wynikało z ogólnych uprzedzeń wobec Żydów. Antysemityzm zapuścił w Polsce głębokie korzenie, a nazistowska propaganda zaledwie wzmocniła istniejącą już nienawiść do Żydów.
- Źródło: s. 342.

Ogólnie rzecz biorąc, choć były pewne wyjątki, miejscowa ludność nie pomagała uciekinierom. Przyczyniały się do tego: antysemityzm, chciwość, strach przed niemieckim terrorem i karami. Niemniej należy odnotować, że ci spośród nich, którzy zdołali przetrwać do czasu wyzwolenia, w części zawdzięczają swoje ocalenie pomocy, którą miejscowa ludność udzieliła im w krytycznych momentach po ucieczce z obozów.
- Źródło: s. 347.

Polskie podziemie – a w szczególności jego dominująca frakcja, którą była Armia Krajowa związana z rezydującym w Londynie rządem na uchodźstwie – wiedziała co dzieje się w Treblince i Bełżcu, a mniejszym stopniu także w Sobiborze, już od samego początku funkcjonowania tych obozów; raportowała o tym także w wielu swoich publikacjach. Niemniej podziemie nie podjęło praktycznych działań, aby ostrzec Żydów przebywających wciąż w gettach o prawdziwym przeznaczeniu obozów śmierci, ani też nie uczyniło niczego, aby zakłócić transporty do obozów, na przykład poprzez sabotowanie pociągów i linii kolejowych.
- Źródło: s. 359.

Polskie podziemie za pomocą kurierów i wiadomości radiowych przekazywało do Londynu raporty o obozach śmierci i eksterminacji polskich Żydów. Nie ukrywało tych faktów, ani też nie opóźniało ich ujawnienia, stąd raporty docierały do polskiego na uchodźstwie oraz do rządu brytyjskiego. Spotkały się jednak z niedowierzaniem, wątpliwościami i nieufnością. Nie zostały odpowiednio nagłośnione, a żadne realne czy też bezpośrednie działania nie zostały podjęte, aby powstrzymać transporty do obozów śmierci lub zakłócić odbywającą się w nich eksterminację.
- Źródło: s. 359.

Więcej niż kilku uciekinierów znalazło śmierć w lasach, ginąc od kul niemieckich służb bezpieczeństwa, prawicowych i faszystowskich odłamów polskiego podziemia lub band złożonych z wyrzutków i zwykłych kryminalistów.
- Źródło: s. 346.

Żydowscy więźniowie, którzy sami byli skazani na śmierć i z których wielu było zabijanych każdego dnia, stali się elementem personelu obozowego i byli wykorzystywani w procesie eksterminacji. Wszystkie fizyczne prace, które były elementem procesu zagłady, poczynając od wyładunku deportowanych z pociągów na rampę aż pochówek i kremację zwłok, były wykonywane przez żydowskich więźniów. Na własne w oczy widzieli, jak ich rodziny i przyjaciele są zabierani do komór gazowych, byli wśród nich też tacy, którzy byli zmuszeni pochować i spalić zwłoki najdroższych im osób.
- Źródło: s. 209.

The Partisan: from the Valley of Death to Mount Zion

(wyd. New York Holocaust Library, Schocken Books, 1979)

Armia Krajowa była antysemicka, zwłaszcza jej oddziały operujące na wschodzie. Ich fundamentalny antysemityzm wzmacniały polityczne kalkulacje, gdyż wierzyli, że Żydzi popierają Sowietów w ich sporze granicznym z Polską.
- Źródło: s. 161.

Nazajutrz w lesie przesłuchaliśmy Polaka, pytając o Armię Krajową i jej współpracowników na tym terenie. Z początku nie chciał mówić, ale po dość szorstkim potraktowaniu załamał się i powiedział nam dużo o ich działalności. Stało się jasne, że to jego oddział zaatakował partyzantów z oddziału im. Konstantego Kalinowskiego i zadał im duże straty. Po intensywnym przesłuchaniu Polaka rozstrzelano. Błagał o litość, ale to mu nie pomogło. Nie mogliśmy go wziąć ze sobą, a zarazem nie chcieliśmy go puścić wolno. Siemionow uznał, że kara śmierci będzie adekwatną karą za zamordowanie naszych partyzantów.
- Opis: o schwytaniu i zamordowaniu oficera Armii Krajowej przez oddział partyzancki, w którym służył Arad.
- Źródło: s. 162.

Nie było sensu kontynuować tej dyskusji. Jak rosyjski kołchoźnik mógł zrozumieć żydowski los, samotność, nędzę, ruinę pod każdym względem, konieczność ocalenia każdego żydowskiego dziecka w obliczu masowej zagłady naszego narodu. Byliśmy partyzantami z tej samej jednostki, walczyliśmy z tym samym wrogiem, jednakże nasze cele wojenne dzieliła głęboka otchłań. Bez ocalenia Żydów zwycięstwo nad Niemcami nie byłoby dla mnie żadnym zwycięstwem. To z kolei w ogóle go nie interesowało i prawdopodobnie nie czułby żadnego żalu, gdyby wszyscy Żydzi zostali wymordowani.
- Opis: o rozmowie z radzieckim partyzantem na temat żydowskich uchodźców ukrywających się w lasach.
- Źródło: s. 162.

Oddział, do którego mnie przydzielono, został wysłany do walki z tymi maruderami. Jesienią i wczesną zimą 1944–1945 operowaliśmy w rejonie Hoduciszek. W naszym oddziale było około dwudziestu byłych partyzantów. Znaliśmy okoliczne lasy i od czasów partyzantki utrzymywaliśmy dobre stosunki z miejscową ludnością, dzięki czemu informowała nas o ruchach litewskich band. W tym okresie z powodzeniem zaskoczyliśmy i zlikwidowaliśmy wiele z nich, liczących od pięciu do dziesięciu ludzi.
- Źródło: s. 181.

Ostatnia operacja, w której uczestniczyłem tej zimy, była karną akcją przeciwko Girdanom, dużej litewskiej wsi przy drodze między Hoduciszkami a Święcianami. Jej mieszkańcy przygotowali się do obrony i zostali uzbrojeni przez Niemców. Zwykle, aby uniknąć starcia, omijaliśmy tę wieś, gdy udawaliśmy się na akcje sabotażowe. W lutym, gdy oddział „Vilnius” próbował wkroczyć do wsi, aby zarekwirować żywność, mieszkańcy otworzyli ogień, zabijając dwóch partyzantów. Nasze dowództwo postanowiło ich ukarać. Około dwudziestu z nas wyruszyło na tę misję odwetową, która miała także stanowić ostrzeżenie dla innych miejscowości. Wdarliśmy się do wsi z dwóch kierunków, a jej obrońcy uciekli, stawiwszy wcześniej słaby opór. W tej części wsi, gdzie poległo dwóch naszych towarzyszy, zmusiliśmy mieszkańców do opuszczenia kilku domów, które następnie podpaliliśmy. Nigdy więcej z tej wsi nie oddano strzałów do partyzantów.
- Źródło: s. 158.

W tym czasie Komisja ds. Badania Zbrodni Hitlerowskich przybyła w rejon Hoduciszek. Otwarła masowe groby żydowskich mężczyzn zamordowanych latem 1941 r., zanim wszystkich Żydów wygnano na poligon, a także groby polskich zakładników, których stracono w maju 1942 roku, po tym jak Markow zabił w zasadzce Sonderführera Bocka i jego zastępcę. Towarzyszyłem komisji i widziałem masowe groby zawierające zwłoki setek, tysięcy mężczyzn, kobiet i dzieci. Wraz z komisją udałem się drugi raz na poligon, gdzie ujrzałem otwarte groby ze zwłokami Żydów z mojego miasta. Słowa nie są w stanie opisać moich uczuć w tych dniach. Był to jeden z najbardziej bolesnych epizodów w moim życiu.
- Źródło: s. 181.

Wziąłem udział w tej akcji oczyszczającej. Dokładnie przeczesaliśmy lasy regionu. Głęboki śnieg utrudniał marsz, lecz jednocześnie odsłaniał ślady litewskich band. Po kilku dniach poszukiwań odkryliśmy ich obozowisko. Ich leśny obóz był ogrodzony i miał podziemne bunkry. Walczyliśmy z nimi przez cały dzień i do wieczora żaden z nich nie pozostał przy życiu. Następnego dnia naliczyliśmy ponad 250 zabitych Litwinów. Niektórzy znajdowali się na polu w pobliżu jeziora, do którego próbowali uciec. My też mieliśmy zabitych i rannych.
- Opis: o akcji rozbicia litewskiego oddziału partyzanckiego w marcu 1945.
- Źródło: s. 182.

Inne

Jak każdy polski chłopiec w tym wieku dorastałem i wychowałem się na Panu Wołodyjowskim i Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza.
- Źródło: przemówienie wygłoszone przez Arada 7 czerwca 1993, podczas uroczystości nadania mu tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (cyt. za: Ewa Rogalewska: Icchak Arad – świadek, żołnierz, historyk [w:] Grzegorz Czerwiński, Jarosław Ławski (red.): Uczeni żydowscy. Białystok: Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego, Wydawnictwo Alter Studio, 2016, s. 113.

Łatwo panu zadawać takie pytania, gdy siedzi pan w wygodnym fotelu w klimatyzowanym biurze. My tam walczyliśmy o przetrwanie. To była dżungla. Bez jedzenia pozyskiwanego od chłopów nie bylibyśmy w stanie przeżyć w tych lasach jednego dnia. Zresztą wtedy nikt się nie patyczkował. Wszyscy tak zdobywali zaopatrzenie. Także polska AK.
- Opis: odpowiedź na pytanie, czy w czasie wojny uczestniczył w rabowaniu ludności cywilnej.
- Źródło: Piotr Zychowicz: Wybory Icchaka Arada, rp.pl, 12 grudnia 2008.

Mój wybór sprowadzał się do tego: albo sowiecka partyzantka, albo śmierć. Po wyjściu z getta byliśmy zwierzyną łowną, każdy mógł nas zabić. Byliśmy otoczeni przez antysemitów. Gdyby nie moja ówczesna decyzja, dzisiaj byśmy nie rozmawiali. To mój jedyny grzech: przetrwałem.
- Opis: odpowiedź na pytanie dlaczego dołączył do sowieckiej partyzantki.
- Źródło: Piotr Zychowicz: Wybory Icchaka Arada, rp.pl, 12 grudnia 2008.

Polska była moją ojczyzną. Pierwszym moim językiem wyniesionym z domu był jidysz, ale na ulicy mówiłem po polsku.
- Źródło: przemówienie wygłoszone przez Arada 7 czerwca 1993, podczas uroczystości nadania mu tytułu doktora honoris causa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (cyt. za: Ewa Rogalewska: Icchak Arad – świadek, żołnierz, historyk [w:] Grzegorz Czerwiński, Jarosław Ławski (red.): Uczeni żydowscy. Białystok: Książnica Podlaska im. Łukasza Górnickiego, Wydawnictwo Alter Studio, 2016, s. 113.