Jan Stachniuk
Jan Stachniuk (1905–1963) – polski publicysta, myśliciel polityczny, filozof.
Człowieczeństwo i kultura (1946)
[edytuj]- Dobrem jest to wszystko co jako czyn procesy kulturowe wzmaga, złem zaś co je osłabia.
- Kapitalizm jest głęboko niemoralny. Podstawę jego bowiem stanowi ogólna koncepcja indywidualistyczna, dająca każdej jednostce równe możliwości startu, która na odcinku gospodarczym w rażącej sprzeczności z założeniami dzieli społeczeństwo wewnętrzną barierą na dwie zupełnie różne i obce klasy.
- Osią dziejów ludzkości na globie ziemskim nie jest walka ducha z materią, egoizmu z altruizmem, Boga z szatanem, nie jest też walka ani ras ani klas, lecz walka o władztwo nad człowiekiem. (…) Każdy z nas jest polem zaciekłego boju między ciągiem kulturowym i ciągiem wspakulturowym. (…) Ciąg kulturowy jest procesem stawania się, wzbierającej potęgi i mocy, bogactwa i dynamiki życia.
- Prawdą jest to, co owocne, skuteczne, przydatne do realizacji, co może być już włączone w pomost spełniającego czynu pragmatycznego. Dążymy do prawdy, to znaczy – kształtujemy zastaną rzeczywistość emocjonalną, pojęciową, wyobrażeniową, materialną tak, by stała się przydatna do budowania ciągu kulturowego. Coś, co wczoraj było prawdą, dziś już może nią nie być. Dane pojęcie, norma, uczucie, wyobrażenie czy działanie mogło być w swoim czasie prawdą, dobrem, a następnie atrybuty dobra i prawdy stracić. (…) Oczywiście, prawda musi być niezmiennie jedna i „odwieczna” tam, gdzie ciąg kulturowy jest w gruzach i gruzy te obejmują również świat duchowy. Tam każdy czyn skuteczny kulturowo jest „złem”, a więc zadaniem „prawdy” jest go uniemożliwić w ogóle; stąd „wieczystość prawd”, tym samym odwiecznie paraliżujących kulturę.
- Wierzymy, że każdy człowiek posiada te same napięcia i każdy może być twórczym w większym lub mniejszym stopniu. Dać temu należy praktyczny wyraz. Każdy jest potencjalnym twórcą i bohaterem. (…) Chcemy usunąć zaporę przed istotą człowieczeństwa, otworzyć bramy wolności. (…) Chcemy spełnić najpotężniejsze, najśmielsze marzenie, rozkwitające w każdej prawdziwie człowieczej duszy. Uzyskanie dźwigni pozwalającej na świadome tworzenie historii. Taka historia może być tylko tworzycielska, gdyż tylko w niej z heroicznej postawy wobec bytu wykwitający czyn ludzki utrwala się w nieśmiertelnej, narastającej lawinowo mocy kultury.
- Zasadniczą właściwością człowieka jest geniusz tworzycielski, czyli zdolności wiązania żywiołów psychiki ludzkiej z żywiołami natury w taki sposób, że powstaje nowy i potężny kształt mocy, temuż człowiekowi podległy.
Inne
[edytuj]- Charakter narodowy jako suma dyspozycji duchowych decydujących o postawie życiowej milionów jednostek, wyznacza rytm życia, tempo rozwoju cywilizacyjnego.
- Źródło: Dzieje bez dziejów, 1939
- Istotą katolicyzmu jest megalomania pomieszana z cynizmem.
- Źródło: Dzieje bez dziejów, 1939