Armand Jean Richelieu

Armand Jean de Richelieu (1585–1642) – książę, kardynał, francuski mąż stanu, pierwszy minister Francji od 1624.

Testament polityczny (1642)

(...) chorobą Francji była swawola. Kochano godność królewską, ale nie władzę. Król obawiał się poddanych, ci zaś grzeszyli, by wzbudzić postrach: płacił im za usługi, należące się darmo; złotem odkupywano występki, za które należało karać gardłem, dawano pensje, by powstrzymać od rokoszu. Swawola była sumienia, a konieczność zbrodni. Głaskano chorobę podarkami, a ona wzmagała się dzięki takiej łagodności.

Pierwszą mą myślą był zatem majestat królewski, drugą: wielkość państwa. Znalazłem Francję mniejszą od samej siebie. Wszystko dawne zmniejszyło się, z wyjątkiem języka, który przekraczając granice Francji pozostał nadal francuskim. Narody niegdyś nam podległe, teraz wyrzekały się nas – w naszym języku. Byli Francuzami, a wrogami Francji; zbroiła się Francja – przeciwko samej sobie: wróg posługiwał się nami przeciwko nam, a Francuz był równocześnie zwycięzcą i zwyciężonym, równie waleczny na cudzą chwałę, jak własną zgubę.
Taki był przeto cel mojej polityki: przywrócić Galii granice, które jej ustaliła sama natura: Francuzom dać z powrotem króla francuskiego: utożsamić Galię z Francją i gdziekolwiek rozciągała się Galia starożytna, wskrzesić tam nową.
- Zobacz też: Francuzi

Uczyłem ślepego posłuszeństwa, by było ono dla Francuzów niemal religią.
- Zobacz też: posłuszeństwo, religia

Boże, strzeż mnie od przyjaciół, z wrogami poradzę sobie sam.
- Cave me, Domine, ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo. (łac.)
- Zobacz też: przyjaźń, wróg

Czyż ci, którzy łupili lud aż do kości i poddawali go najbardziej barbarzyńskim okrucieństwom, jakie tylko można sobie wyobrazić, mają prawo mówić o ulżeniu doli ludu, aby winę jego ucisku i ruiny przerzucić na kogo innego?...
- Opis: o księciu Concinim i jego arystokratycznych stronnikach.
- Źródło: Jan Baszkiewicz, Richelieu, PIW, Warszawa 1984.

Jeżeli dasz mi sześć linijek napisanych przez najbardziej uczciwego człowieka i tak znajdę w nich przyczynę do powieszenia go.
- Opis: cytat przypisywany.
- Źródło: Henryk Markiewicz, Andrzej Romanowski, Skrzydlate słowa, Warszawa 1990, PIW, s. 557.

Mężowie stanu nie mogą postępować demonicznie, ale absurdalne byłoby żądanie, aby zachowywali się jak święci.
- Źródło: Jan Baszkiewicz, Richelieu, PIW, Warszawa 1984.

Podzieleni w wierze, pozostajemy zjednoczeni wokół monarchy, w służbie którego żaden katolik nie jest tak zaślepiony, by uważać, iż w sprawach państwowych Hiszpan jest lepszy od Francuza-hugenoty.
- Źródło: Jan Baszkiewicz, Richelieu, PIW, Warszawa 1984.

Pomyślność państwa opiera się na rozumie rządzących i posłuszeństwie rządzonych.
- Zobacz też: państwo

Prawdziwa wiedza zakonników polega na tym, że wiedzą, co znaczy kochać Jezusa Chrystusa, nosić Jego krzyż, Jemu się podobać.
- Zobacz też: Jezus Chrystus

To nie stanowienie nowych praw, ale przestrzeganie istniejących czyni państwo silnym.
- Zobacz też: prawo

Tylko jeden sternik może trzymać dłonie na kole sterowym państwa!
- Opis: często używane przysłowie kardynała.
- Źródło: Jan Baszkiewicz, Richelieu, PIW, Warszawa 1984.