Antoine de Saint-Exupéry

Tablica na ścianie domu
Antoine’a de Saint-Exupéry’ego

Antoine de Saint-Exupéry (1900–1944) – francuski pisarz, poeta i lotnik.

List do zakładnika

(PIW, Warszawa 1977; tłum. Anna Cierniakówna)

Cywilizacja zaczyna się od tego, co najistotniejsze. Jest ona najpierw w człowieku ślepym pragnieniem ciepła. Potem człowiek, błądząc, odnajduje drogę prowadzącą do ognia.

Dla nas, wychowanych w kulcie szacunku dla człowieka, wielką wartość mają zwykłe spotkania, które czasem przemieniają się w cudowne święta.

Jakże bezgłośne są prawdziwe cuda! Jak proste są najważniejsze wydarzenia!

Niezgodni w poglądach na metody, łatwo możemy zapomnieć, że zdążamy ku temu samemu celowi.

Poza moimi niezdarnymi słowami, poza rozumowaniem, które może mnie mylić, widzisz we mnie po prostu Człowieka. Czcisz we mnie ambasadora pewnych wierzeń, obyczajów, umiłowań. Jeśli różnię się od ciebie, zamiast obrażać – uzupełniam cię. Wypytujesz mnie, jak wypytuje się podróżnego.

Rzeczy istotne najczęściej nie mają ciężaru. Uśmiech często jest czymś istotnym.

Wszyscy przybieramy wielkie tony, ale w głębi serca dostępni jesteśmy wahaniom, wątpliwościom, smutkowi…

Zamknięcie się w stronniczej namiętności grozi niebezpieczeństwem zapomnienia o tym, że polityka ma sens jedynie pod warunkiem, że służy jakiejś oczywistej prawdzie duchowej.

Zaopiekowanie się chorym, przyjęcie do domu wygnańca, nawet przebaczenie winnemu – nabierają wartości jedynie dzięki uśmiechowi, który nadaje blask świętu. Łączymy się uśmiechem ponad różnicami języków, kast i partii. Jesteśmy wyznawcami jednego Kościoła: ten drugi człowiek z jego zwyczajami i ja z moimi. Czy ten rodzaj radości nie jest najcenniejszym owocem naszej cywilizacji?

Zapewne, moich upiorów nikt nie nienawidził, nikt im nie zazdrościł, nikt się im nie naprzykrzał. Ale też nikt nie kochał ich miłością, jaka jedynie się liczy.

Życie stwarza ład, ale sam ład nie stwarza życia.

Mały Książę

Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Mały Książę.

Byłoby mi przykro, gdyby moją książkę traktowano niepoważnie.
- Źródło: Warszawa 1988, s. 17.

Dobrze widzi się tylko sercem, najważniejsze jest niewidoczne dla oczu.
- On ne voit bien qu’avec le cœur. L’essentiel est invisible pour les yeux.
- Zobacz też: serce

Idąc prosto przed siebie nie można zajść daleko…
- Źródło: Warszawa 1991, s. 14.

Kraina łez jest taka tajemnicza.
- Zobacz też: łzy

Pozostajesz na zawsze odpowiedzialny za to, co oswoiłeś.
- Tu es responsable pour toujours de ce que tu as apprivoisé. (fr.)

Nocny lot

(fr. Vol de Nuit; tłum. Maria Czapska, Stanisław Stempowski)

Godzimy się z tym, że nie jesteśmy wieczni, ale nie możemy znieść tego, aby sprawy nasze i czyny utraciły nagle w naszych oczach wszelki sens. Wtedy bowiem obnaża się pustka, która nas otacza…

Mógłby jeszcze walczyć, próbować szczęścia – bo żadne fatum nie istnieje z zewnątrz. Fatum jest tylko w nas – przychodzi chwila, kiedy się poznaje własną niemoc. Wtedy błędy pociągają nas ku sobie jak otchłań.

Niestety, gra idzie przeciwko ludziom, a w tej grze istotny sens rzeczy tak mało znaczy. Wygrywa się lub traci się na pozorach – marne wygrane i marne straty. I w rezultacie jest się skrępowanym pozorami przegranej.

Widzicie, Robineau, w życiu nie ma rozwiązań. Jest tylko działanie sił. Te siły trzeba umieć stworzyć, a rozwiązanie samo przyjdzie.

Twierdza

(IW PAX, Warszawa 1990; tłum. Aleksandra Olędzka-Frybesowa)

A zwątpienie jest wyzwaniem rzucanym przez Boga, bo czujesz wtedy Jego brak i cierpisz.

Albowiem układacze formułek nie chwytają prawdy o człowieku. Mylą formułę, która jest jak płaski cień cedru, z samym cedrem, który ma trzy wymiary, posiada ciężar, barwę, chmary ptaków w gałęziach i listowie – a to wszystko nie da się wyrazić, gdyż nie uniosą tego słowa słabe jak powiew wiatru… Albowiem mylą oni formułę, która oznacza, i przedmiot oznaczany.

Bo każda sprzeczność jest niedostatkiem natchnienia.

Bo żyć możesz tylko tym, za co zgodzisz się umrzeć.

Choć słowa „śmierć” i „życie” drwią z siebie nawzajem, możesz żyć tylko tym, za co gotów jesteś umierać.

Człowiek to ktoś, kto nosi w sobie coś większego niż on sam.

Dość spotkasz sędziów na świecie. Nieprzyjaciołom zostaw trud urabiania ciebie, abyś się stał innym, abyś stwardniał. To ich zadanie, tak jak zadaniem burzy jest rzeźbić pień cedru. Przyjaciel jest po to, aby cię przyjął. A kiedy wchodzisz do świątyni, wiedz także, że Bóg nie sądzić cię chce, ale przyjąć.

Gardzę tym, kogo zniewoliły argumenty, ponieważ słowa powinny wyrażać coś, a nie kierować ludźmi. (…) Szanuję natomiast człowieka, który niezależnie od słów, a nawet kiedy słowa przeczą sobie wzajemnie, trwa niezmienny, jak rufa statku, wbrew szaleństwu morza w nieodgadniony sposób powracająca wciąż pod tę samą gwiazdę. Wiem wtedy, dokąd idę.

Im cięższa praca, w której się spalasz, tym więcej daje ci radości. Im więcej dajesz, tym bardziej rośniesz. Ale musi być ktoś, kto będzie brał. I nie jest dawaniem tracić na darmo.

(…) jedyny most pomiędzy tobą i bliźnim biegnie drogą Boga.

Jeśli zaś chcemy natchnąć siłą człowieka, który się wplątał w wątpliwości, i nie wie, jak dalej postępować, trzeba go wyzwolić. Wyzwolić zaś, to tyle co go wyrazić. A wyrazić, to znaczy odkryć przed nim język, który jest zwornikiem sklepienia jego sprzecznych pragnień. Człowiek rozdzierany sprzecznościami siada w oczekiwaniu, żeby przeminęły, i cierpi śmiertelnie. Ale jeżeli jeszcze pogłębisz te sprzeczności, w zniechęceniu i z niesmakiem położy się spać.

Jeżeli więc język, którym przekazujesz mi powody swego postępowania, nie jest poezją, która niesie mi jakąś głęboką nutę mówiącą o tobie, jeżeli nie zawiera nic niewyrażalnego, co jednak chcesz mi przekazać, nie chcę mieć z tobą nic wspólnego.

Kiedy widzę przed sobą człowieka, nieważne jest, ile wie. Człowiek to nie encyklopedia. Ale ważne, kim jest.

Nie będę słuchał, jakie są pobudki twojego postępowania: nie masz języka, który by to wyraził.

Nie oczekuj niczego od człowieka, jeśli pracuje tylko na swoje życie, a nie dla wieczności.
- Mais n’espère rien de l’homme s’il travaille pour sa propre vie et non pour son éternité.
- Źródło: s. 26

Nie sądźcie o ich zdolnościach wyłącznie na podstawie przejawianych uzdolnień w określonym kierunku. Ten bowiem dojdzie najdalej i osiągnie najwięcej, kto trudził się wbrew swej naturze.

Nieważne jest w moich oczach, czy człowiek będzie mniej, czy więcej posiadał. Ważne jest, czy będzie mniej, czy bardziej człowiekiem.

Odrzekam się więc pisania z pogwałceniem reguł. Niech pisarz robi, co chce, ale niech wyraża się w zgodzie z regułami, gdyż tylko wtedy reguły trwają jak fundament.

Pragnienie nadało sens jego krokom ku studni, jego ramionom i oczom i dlatego droga spragnionego człowieka ku studni jest jak poemat; inni natomiast wzywają niewolnika, a ten na ich skinienie podaje im wodę do ust, a oni nie poznają nigdy śpiewu wody. Ich wygoda jest brakiem: nie uwierzyli w cierpienie i radość się od nich odwróciła.

Przedmioty na pozór się nie zmieniają, ale czym jest diament albo perła, jeśli nikt ich nie chce: szlifowanym szkiełkiem.

Przyjaciel jest po to, aby cię przyjął. A kiedy wchodzisz do świątyni wiedz także, że Bóg nie sądzić cię chce, a przyjąć.

Przyjaciel to przede wszystkim człowiek, co nie sądzi. Mówiłem ci, że to ten, co otwiera drzwi przed włóczęgą i jego kulą, i kosturem postawionym w kącie, i nie każe mu tańczyć po to, aby tańczącego oceniać. A jeśli włóczęga opowiada o wiośnie widzianej po drodze, przyjaciel to ten, co przyjmuje w siebie wiosnę.

Rozumiałem już. Umiera gąsienica, kiedy zmienia się w poczwarkę. Umiera roślina, kiedy zawiązuje się ziarno. Każdy, przemieniając się, odczuwa smutek i niepokój. Wszystko w nim staje się zbędne. Każdy, przemieniając się, jest jak pełen żalu cmentarz.

Słowo oznacza coś dla człowieka, który już zna góry, ale jak bym mógł przekazać ich istotę: upłazy, gdzie toczą się kamienie, stoki porosłe lawendą, zębaty grzbiet rysujący się wśród gwiazd, komuś, kto ich nie widział.

Twarz nadana kamiennej figurze jest kwintesencją wszystkich twarzy, które rzeźbiarz odrzucił. Wszystkie mogą być piękne. Ale nie wszystkie równocześnie.

Uśmiech na twarzy posągu nie składa się z potu, uderzeń dłuta, iskier, które ono krzesze, i marmuru. Uśmiech nie wywodzi się z kamienia, ale z twórcy. Wyzwól człowieka, a stanie się twórcą.

Władza nie rygorem się wyraża, a jedynie prostotą mowy.

Ziemia, planeta ludzi

Poniżej znajdują się wybrane cytaty, więcej znajdziesz w osobnym haśle Ziemia, planeta ludzi.

Burze, mgły, śnieżyce, jeszcze nie raz dadzą ci popalić. Myśl wtedy o tych, którzy już doświadczyli tego przed tobą. Powtarzaj sobie: „Jeżeli inni przez to przeszli, to znaczy, że można przez to przejść”.

Człowiek na ziemi jest celem dla ukrytych strzelców.
- L’homme est cible sur terre pour des tireurs secrets.
- Źródło: wyd. Gallimard, 1941, s. 98.

To, co nadaje sens życiu, nadaje także sens śmierci.
- Ce qui donne un sens à la vie donne un sens à la mort.
- Źródło: wyd. Gallimard, 1941, s. 210.

Tylko Duch, jeśli tchnie na glinę, może stworzyć Człowieka.
- Seul l’esprit, s’il souffle sur la glaise, peut créer l’Homme. (fr.)

Ziemia uczy nas więcej o nas samych niż można wyczytać ze wszystkich książek. To dlatego, że stawia opór, nie poddaje się. Człowiek zmagając się z przeszkodą obnaża swoje ja i poznaje samego siebie.
- La terre nous en apprend plus long sur nous que tous les livres. Parce qu’elle nous résiste. L’homme se découvre quand il se mesure avec l’obstacle.
- Źródło: wyd. Gallimard, 1941, s. 9.

Ziemia, planeta ludzi.
- Terre des Hommes. (fr.)

Inne

A żyć możesz tylko dzięki temu, za co mógłbyś umrzeć.

Być człowiekiem to czuć, kładąc swą cegłę, że bierze się udział w budowaniu świata.
- Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak, Warszawa 1998.

Ci, którzy po zwycięstwie spoczęli na laurach, są już martwi.

Cudze życie, jak to daleko.

Co mnie obchodzi, że Bóg nie istnieje; Bóg przydaje człowiekowi boskości.

Człowiek ma dar kochania, lecz także dar cierpienia.

Czy gwiazdy świecą tylko po to, aby każdy mógł znaleźć swoją?

Czy nie lepiej by było, zamiast tępić zło, szerzyć dobro?

Czysta logika jest ruiną ducha.

Doskonałość absolutna, w czymkolwiek by się pojawiła, jest symptomem śmierci. Doskonałość jest cnotą umarłych.

Doskonałość jest osiągnięta nie wtedy, gdy nie można nic już dodać, ale wtedy, gdy nie można już nic zabrać.

Doświadczenie nas uczy, że miłość nie polega na tym, aby wzajemnie sobie się przyglądać, lecz aby patrzeć razem w tym samym kierunku.

Drogi prowadzą zawsze do ludzi.

Dziecko, które dojrzało i odwykło od matki, znajdzie ucieczkę, dopiero znalazłszy kochaną kobietę. Ona jedna da mu znowu wewnętrzną jedność.

Gniew nie oślepia: on rodzi się ze ślepoty.

Gwiazdy to małe, lśniące promyki zsyłające marzenia.

Im dajesz więcej, tym większym się stajesz. Ale potrzebny jest ktoś, aby przyjmować. Bowiem dawać to nie znaczy tracić.

Istnieje tylko jeden luksus prawdziwy – luksus związków ludzkich.

Jesteśmy jedni dla drugich pielgrzymami, którzy różnymi drogami zdążają w trudzie na to samo spotkanie.

Jeśli chcesz zbudować statek, nie gromadź ludzi, by zbierali drewno i rozdzielali obowiązki, ale wzbudź w nich tęsknotę za rozległym i niekończącym się morzem.
- Źródło: Jadwiga Piotrowska, Zajęcia pozalekcyjne w świetlicy terapii pedagogicznej, „Aspekty” nr 4(18), wrzesień-październik 2003

Jeśli nie chcesz mieć swego udziału w klęskach, nie będziesz go miał również w zwycięstwach.

Kiedy gaśnie wiara – Bóg umiera i staje się bezużyteczny.

Kiedy Twoja miłość jest już przyjęta i otwierają się przed Tobą ramiona, wówczas proś Boga, niech zachowa tę miłość od zepsucia, martwię się o serca po brzegi szczęściem wypełnione.

Kochać – to znaczy narodzić się.

Kto poniża, sam jest niski.

Kto w miłości przedkłada nade wszystko to, co ją zwiastuje – nigdy nie zazna spełnienia.

Latam, bo to uwalnia mój umysł z tyranii nieistotnych rzeczy.
- Zobacz też: lot

Logika zabija życie.

Ludzie nie mają przyjaciół, ponieważ nie ma sklepów z przyjaciółmi.

Mierząc się z przeszkodą, człowiek poznaje siebie.

Miłość jest przede wszystkim zasłuchaniem w ciszy. Kochać to rozpamiętywać.

Miłość nie jest skarbem, który się posiadło, lecz obustronnym zobowiązaniem.

Miłość nie wyraża się w myślach. Miłość jest.

Miłość własna jest przeciwieństwem miłości.

Moje noce są tylko chwilowym zawieszeniem broni.

Na świecie jest mnóstwo dorosłych.

Na ziemi nie ma końca – jest tylko praca tworzenia.

Naprawdę istnieje tylko jedna radość: obcowania z ludźmi.

Nie ma rzeczy doskonałych.

Nie ma zwycięstwa, które by trwało.

Nie mam prawa robić ani mówić czegokolwiek, co pomniejsza człowieka w jego własnych oczach. Liczy się nie to, co ja myślę o nim, lecz to, co on myśli o sobie samym. Uwłaczanie godności człowieka jest przestępstwem.

Nie odległością mierzy się oddalenie. Za murem swojskiego ogrodu może się kryć więcej tajemnic niż za murem chińskim.
- Zobacz też: mur

Nie umiemy przewidywać najistotniejszego. Każdy z nas zaznał w życiu największych radości wtedy, kiedy nic ich nie zapowiadało.

Nigdy nie trać cierpliwości – to jest ostatni klucz, który otwiera drzwi.

Ocalam tę, która nie kocha przede wszystkim wiosny, ale kształt tego jednego kwiatu, w którym jest zawarta wiosna. Tę, która nie kocha przede wszystkim miłości, ale jedną jedyną twarz, którą przybrała miłość.

Powołanie pomaga człowiekowi wyzwolić się, to pewne, ale trzeba także wyzwolić powołanie.
- Zobacz też: powołanie

Pracując dla samych dóbr materialnych budujemy sobie więzienie. Zamykamy się samotni ze złotem rozsypującym się w palcach, które nie daje nam nic, dla czego warto byłoby żyć.

Prawda nie jest tym, czego można dowieść, ale tym, co upraszcza.

Prawdy mogą się ścierać, nie przecząc sobie wzajem.

Prawdziwa miłość nie wyczerpuje się nigdy. Im więcej dajesz, tym więcej ci jej zostaje.

Prawdziwą wartość ma jedynie szacunek wroga.
- Zobacz też: szacunek

Przestrzenią ducha, gdzie może on rozwinąć skrzydła, jest cisza.

Przychodzi taka pora, kiedy nie żądasz niczego. Ani ust, ani uśmiechu, ani miękkich ramion, ani oddechu jej obecności.
Wystarcza, że Ona jest.

Przyjaźń poznaję po tym, że nic nie może jej zawieść; a prawdziwą miłość po tym, że nic nie może jej zniszczyć.

Są ludzie pozbawieni poczucia czasu. Chcą zrywać kwiaty, które się jeszcze nie stały kwiatami: i wtedy okazuje się, że nie ma kwiatów.

Szanuję to, co trwa dłużej niż ludzie.

Szczyty pomysłowości graniczą z jej brakiem.

Tylko człowiek, który kochał, umiera jak człowiek.

Tylko nieznane przeraża człowieka. Ale dla tego, kto mu stawia czoło, ono już nie jest nieznane.

W tajemnicy każdego człowieka istnieje wewnętrzny krajobraz: z nietkniętymi równinami, z wąwozami milczenia, z niedostępnymi górami, z ukrytymi ogrodami.

Winien jestem ci wszystko, ponieważ cię kocham.

Wodo, nie masz ani smaku, ani koloru, ani zapachu. Nie można Ciebie opisać. Pije się Ciebie, nie znając Ciebie. Nie jesteś niezbędną do życia: jesteś samym życiem (…). Jesteś największym bogactwem, jakie istnieje na ziemi.
- Źródło: Na pustyni

Wymagania i wyrzeczenia, które narzuca praca zawodowa, przeobrażają i wzbogacają świat.

Znosić zło jest sposobem, aby je zniszczyć.

Żeby ujrzeć coś wyraźnie, wystarczy często zmiana punktu widzenia.