Hugo Kołłątaj

Hugo Kołłątaj (1750–1812) – polski duchowny katolicki, podkanclerzy koronny, publicysta oświeceniowy, pisarz polityczny, geograf, satyryk, poeta i historyk.

O potrzebie reformy państwa (1790)

(wyd. anonimowo)

Dwa tylko były przedmioty, które zajęły całe moje życie: poprawa wychowania publicznego i poprawa rządu mojego narodu…

Słychanaż jest rzecz, aby na końcu ośmnastego wieku, w tym czasie, gdzie niewolnicze narody odważnie swe potargały kajdany, Polska jedna w przeciągu lat dwóch, (…) została się bez rządu, bez wolności, bez pewnej nadal egzystencyi?
- Źródło: O potrzebie reformy państwa Kołłątaj anonimowo

Inne

Czy biały, czy czarny niewolnik, czy pod przemocą niesprawiedliwego prawa, czy pod łańcuchami jęczy, człowiek jest i w niczym się od nas nie różni

My siejemy ze łzami, ale potomkowie nasi zbierać będą w radości…
- Opis: w Warszawie w 1794.
- Źródło: Lucyna Bełtowska, 200. rocznica śmierci Hugona Kołłątaja, „Alma Mater” nr 144, luty 2012, s. 73.

Nie mamy fortec, kraj nasz na wszystkie strony otwarty, nie może być inaczej zasłoniony, tylko piersiami obywatelów.
- Opis: o reformie wojska.

Niech będzie rolnik co do osoby i rąk swoich zupełnie wolny, lecz niech będzie poddany prawu, które własna na niego wkłada potrzeba.
- Źródło: Oddajmy chłopu wolność z Listów anonima (…), 1788

Polacy! Ośmielcie się, aby raz być narodem, a narodem prawdziwie wolnym.

Prawdziwą żądzą człowieka jest nie mieć dobrego wychowania.

O Hugonie Kołłątaju

Pierwszy ruch i popęd nadał Kołłątaj, przez umiejętne wynalezienie ludzi, przez zachęcenie ich do pracy i trudów, przez korzystanie z ich myśli, rady i wiadomości, co jest szacownym i rzadkim urzędnika publicznego przymiotem.
- Autor: Jan Śniadecki
- Źródło: Ryszard W. Gryglewski, Odrodzenie wydziału lekarskiego w dobie reform Kołłątajowskich, „Alma Mater” nr 150, październik 2012, s. 40.

Wiwat, Maj, piękny Maj,
Wiwat, wielki Kołłątaj!
- Autor: anonim, Mazurek 3 maja (Witaj majowa jutrzenko), 1791
- Źródło: Wacław Panek, Gaude, Mater Polonia, Instytut Wydawniczy Nasza Księgarnia, Warszawa 1990, s. 59.