Żuk w mrowisku

Żuk w mrowisku (ros. Жук в муравейнике) – powieść fantastycznonaukowa autorstwa Arkadija i Borysa Strugackich z roku 1979; tłumaczenie – Irena Lewandowska.

• Ptaki, zwierzaki
  pod drzwiami stały,
  jak do nich strzelano,
  to umierały
  • Opis: dziecięca wyliczanka.

• Herbata doktora składała się z lodowatego chłodnika, kaszy z dynią i gazowanego kwasu z rodzynkami. Szczerze mówiąc herbaty, herbaty jako takiej, nie było — według najgłębszego przekonania doktora Hoannka picie mocnej herbaty sprzyjało powstawaniu kamicy, a słaba herbata stanowiła kulinarny nonsens.

• Dla naukowców wszystko jest jasne – nie należy mnożyć zbytecznych bytów bez bezwzględnej konieczności. Ale my nie jesteśmy naukowcami... Wolno nam zyskać opinię obskurantów, mistyków, zabobonnych kretynów. Jednego nam nigdy nie wybaczą – jeśli nie docenimy niebezpieczeństwa. I jeśli w naszym domu zapachniało nagle siarką, nie mamy po prostu prawa dyskutować o molekularnych fluktuacjach – mamy obowiązek założyć, że gdzieś opodal pojawił się diabeł z rogami, i przedsięwziąć odpowiednie środki do zorganizowania produkcji wody święconej włącznie, i to w skali przemysłowej.
  • Postać: Rudolf Sikorski

• Jacyś mędrcy z czysto naukowej ciekawości wpuścili żuka w mrowisko i z niezwykłą dokładnością rejestrują wszystkie niuanse mrówczej psychiki, wszystkie subtęlności społecznej organizacji. A wystraszone mrówki krzątają się, przeżywają, gotowe są oddać życie za ojczysty kopiec i nie wiedzą, biedactwa, że żuk wypełznie koniec końców z mrowiska i pójdzie swoją drogą, nie czyniąc nikomu żadnej szkody… Wyobrażasz to sobie, Mak? Żadnej szkody! Przestańcie się roić! Wszystko będzie dobrze… A jeśli to nie „żuk w mrowisku”? Jeśli to „łasica w kurniku”? Wiesz, co to takiego, Mak – łasica w kurniku?
  • Postać: Rudolf Sikorski

• – Ekscelencjo – powiedziałem – no co też pan, doprawdy… Dlaczego koniecznie diabeł z rogami? Koniec końców, co złego możemy powiedzieć o Wędrowcach? Weźmy na przykład operację „Wymarły Świat"… przecież tam, jakkolwiek by było, uratowali ludność całej planety! Kilka miliardów ludzi!
  – Pocieszasz mnie – powiedział Ekscelencja z ponurym uśmiechem. – A przecież Wędrowcy wcale nie ratowali tam ludności! Ratowali planetę przed ludnością. Z dużym powodzeniem… A co się stało z ludźmi – tego do dzisiaj nie wiemy…
  – Dlaczego – planetę? – zapytałem skonsternowany.
  – A dlaczego ludność?
  • Postacie: Maksim Kammerer i Rudolf Sikorski

• Okazuje się, że on, Szczekn, przez całe życie znakomicie obchodził się bez ekspertów.
  • Postać: Szczekn

• (…) za każdym razem, kiedy podejmuję jakieś decyzje, łapię się na myśli, że tego właśnie oni ode mnie oczekują, a więc właśnie tego robić nie należy.
  • Postać: Maksym Kammerer

• — Nie zostawię cię w spokoju. Sprawy zaszły już zbyt daleko. Nikt nie podejrzewa ciebie osobiście. Ale dla nas nie jesteś już Lwem Abałkinem. Lew Abałkin przestał istnieć. Jesteś dla nas automatem Wędrowców.
  — A wy dla mnie bandą oszalałych ze strachu idiotów.
  — Nie przeczę — powiedziałem. — Ale właśnie dlatego powinieneś zwiewać stąd jak możesz najszybciej i jak możesz najdalej. Leć na Pandorę, posiedź tam kilka miesięcy, udowodnij, że nikt nie zakodował w tobie żadnego programu.
  — A po co? — zapytał. — Z jakiej racji mam komukolwiek cokolwiek udowadniać? Mam wrażenie, że to dosyć poniżające.
  — Lowa — powiedziałem — gdybyś zobaczył przerażone dzieci, czy uważałbyś, że cię poniżą, jeśli się przed nimi wygłupisz, żeby je trochę uspokoić?
  <...>
  — Lowa — powiedziałem. — Przecież ciebie zabiją.
  — To nie będzie takie proste — powiedział niedbale i odszedł.

• Wszystko działo się jak w cyklicznym śnie. Jak sześć godzin temu. Biegłem przez sale, przez korytarze, lawirując między gablotami i szafkami wśród posągów i makiet podobnych do absurdalnych mechanizmów, wśród mechanizmów i aparatów podobnych do zdeformowanych posągów, tylko teraz wszystko wokół zalane było jasnym słonecznym światłem, a ja byłem sam i nogi uginały się pode mną, i nie bałem się, że przybiegnę za późno, ponieważ byłem pewien, że i tak będzie za późno.
  Już się spóźniłem.
  Już.
  Trzasnął strzał.

• Zakrwawione usta poruszyły się i Abałkin powiedział:
  — Ptaki, zwierzaki pod drzwiami stały…
  — Lowa — powiedziałem.
  — Ptaki, zwierzaki pod drzwiami stały — powtórzył z uporem. — Ptaki, zwierzaki…
  I wtedy Maja Głumowa zaczęła krzyczeć.