Karel Čapek

Karel Čapek, lata 30. XX w.

Karel Čapek (1890–1938) – czeski pisarz, prozaik i dramaturg, jeden z pionierów fantastyki naukowej, który po raz pierwszy użył i spopularyzował słowo robot.

Daszeńka, czyli żywot szczeniaka

(czes. Dašeňka; tłum. Jadwiga Bułakowska)

• Daszeńka, siedź spokojnie, nie ruszaj się. Opowiem ci historię o tym, dlaczego terriery kopią dziury w ziemi. Ludzie utrzymują, że szukają tam myszy. Nie szukają. Terriery nigdy nie widziały myszy. Poza tym, mały urwisie, zaraz byś ją przegonił. A jednak wciąż kopiesz… Wiesz dlaczego? Nie wiesz, prawda?

• Gdy przyszedł na świat, był nieokreślonym białym czymś mieszczącym się w dłoni. Tylko para czarnych uszu pozwalała stwierdzić, że to pies. Ponieważ był suką, postanowiłem nazwać ją Daszeńka.

• Kiedy Daszeńka porządnie wzuła buty (właściwie to nie wzuła butów, tylko zakasała rękawy, ściśle mówiąc, nawet i rękawów nie zakasała, tylko – jak to się mówi – popluła w dłonie; zrozumcież mnie: ona nie mogła popluć w dłonie, dlatego że pluć jeszcze w ogóle nie umiała, a dłonie, czyli łapki, miała takie maleńkie, że nawet by do nich nie trafiła) – słowem, kiedy się Daszeńka do tego zabrała tak na dobre, w ciągu pół dnia przeturlała się od maminej przedniej nogi do maminej tylnej nogi, przy czym po drodze ze trzy razy się najadła i ze dwa razy przespała.

Fabryka absolutu

(Tłum. Paweł Hulka-Laskowski)

• Jednym słowem jest tak, jak gdybyśmy źle mełli zboże, jak gdybyśmy omełli delikatną górną warstewkę ziarna, a resztę byśmy wyrzucili, jak wyrzucamy popiół. Przy dokładnym przemiale nie pozostaje z ziarna nic, albo prawie nic, prawda? I tak samo przy dokładnym spaleniu materii nie pozostaje z materii nic, albo prawie nic. Wymiele się całkowicie. Zużyje się. Powróci w swoje pierwotne nic. Wiesz, materia potrzebuje straszliwą masę energii na to, aby istnieć. Odbierz jej istnienie, przymuś ją, aby przestała być, a wyzwolisz ogromną masę siły.
  • Źródło: rozdz. 2, Karburator

• W Nowy Rok 1943 pan G.H. Bondy, prezes zakładów MEAS, czytał sobie gazetę, jak zwykle, trochę niegrzecznie przeskoczył wiadomości wojenne, uchylił się od czytania o przesileniu gabinetowym i na pełnych żaglach (tak, na pełnych żaglach, bo „Gazeta Ludowa” już dawno powiększyła swój format pięciokrotnie i płachty jej nadawałyby się nawet do żeglugi morskiej) wpłynął na obszary gospodarki narodowej. Krążył przez chwilę tam i sam, po czym zwinął żagle i pozwolił kołysać się marzeniom.
  • Opis: początek powieści.
  • Źródło: rozdz. 1, Ogłoszenie

Listy z podróży

(czes. Cestopisy; tłum. Piotr Godlewski)

• Człowiek powinien by widzieć wszystko i wszystkiego dotknąć, tak jak poklepał tego osła w Toledo albo jak głaskał pień palmy w ogrodzie Alcazaru. Wszystkiego dotknąć choćby palcem. Cały świat przesunąć dłonią. To ci dopiero radość, człowieku, gdy widzisz lub dotykasz coś, czegoś nie znał. Każda różnica w rzeczach i ludziach pomnaża życie.

• Nie do opisania są uroki i dziwy świata.

• Ogólnie biorąc, kraj, który umiał stworzyć najpiękniejsze dzieciństwo i najświeższą starość, niewątpliwie ma coś najlepszego na tym łez padole.
  • Zobacz też: dzieciństwo, starość

• Ponieważ nie mówisz ich językiem, nie możesz od ludzi niczego chcieć.

• Powrót do ojczyzny. Muszę jeszcze przejechać przez cztery kraje, ale cokolwiek widzę, przepuszczam w roztargnieniu między palcami jak paciorki różańca; bo jest to już tylko powrót. Człowiek, kiedy wraca, wciska się w pociągu w kąt i przymyka oczy; już dosyć, już dosyć tego mijania i opuszczania; już dosyć tego wszystkiego, co ucieka do tyłu, ledwie się ukazało. Już znowu być w swym kraju niczym pal wbity w ziemię; rano i wieczorem widzieć dokoła siebie te same znajome rzeczy.
  – Tak, ale gdy świat jest taki wielki!

• Znacznie radośniej jest kochać cały świat, ponieważ ma tysiące twarzy i wszędzie jest inny…

Inne

• Dziennikarzem staje się człowiek z reguły w ten sposób, że z młodzieńczego braku doświadczenia napisze coś do prasy.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał Krzysztof Nowak, Warszawa 1998.
  • Zobacz też: dziennikarz

• Frazes nie jest ustalonym zwrotem, ale ustalonym kłamstwem.

• Funkcje seksualne nie różnią się od siebie bardziej niż wyrwane zęby.

• Gdyby psy umiały mówić, być może byłoby nam się tak trudno z nimi dogadać, jak z ludźmi.

• I rewolucje mają swoich pedantów.
  • Źródło: Melania Sobańska-Bondaruk, Stanisław Bogusław Lenard (oprac.), Wiek XX w źródłach, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2002, ISBN 8301127104, s. 57.

• Istnieje humor szubieniczny; tzn., że człowiek, który wstępuje na stopnie szubienicy, stroi sobie niekiedy żarty. Ale o ile wiem, nie istnieje żaden humor koronacyjny; wydaje się, że człowiek, który wstępuje na stopnie tronu, czyni to ze straszliwą powagą i bez żartów.

• Istnieje paradoks dotyczący niezwykłych przypadków, a mianowicie taki, że się powtarzają.
  • Zobacz też: paradoks

• Istota sekciarstwa nie polega na tym, że coś się robi z pasją, ale na tym, że się w coś namiętnie wierzy.

• Jeżeli ktoś przywyknie do namiastek życia, nie będzie umiał się cieszyć życiem prawdziwym.

• Kto chce pomagać ludziom i zbawiać świat, zawsze uderzy w czyjś interes, wszystkim nie dogodzisz, to niemożliwe.
  • Źródło: Księga apokryfów (czes. Kniha apokryfú), tłum. Helena Gruszczyńska-Dębska

• Każda kochana kobieta jest księżniczką w oczach tego, kto się o nią ubiega, i w swoich własnych.

• Każda różnica w rzeczach i ludziach wzbogaca życie.

• Każdy cud musi znaleźć wytłumaczenie, inaczej jest nie do zniesienia.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał K. Nowak, Warszawa 1998.
  • Zobacz też: cud

• Każdy człowiek ma swoją słabą stronę, ale niczym nie urazisz go bardziej niż tym, że ją rozpoznasz.

• Kochać to zgadzać się na to, by się starzec z drugim człowiekiem.

• Królestwo kłamstwa nie jest tam, gdzie się kłamie, lecz tam gdzie się kłamstwo akceptuje.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał K. Nowak, Warszawa 1998.
  • Zobacz też: kłamstwo

• Krytykować – to znaczy dowieść autorowi, że nie robi tego tak, jakbym ja to zrobił, gdybym potrafił.
  • Zobacz też: krytyka

• Kto tylko o sobie myśli, traci z oczu świat.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał K. Nowak, Warszawa 1998.

• Mało co bywa staranniej zorganizowane niż tak zwany spontaniczny bunt.

• Mężczyzna potrafi znieść cokolwiek, tylko nie łzy kobiety, których był przyczyną.

• Miłość niejednokrotnie przetoczy się niszczycielsko przez głowy ludzi jak klęska żywiołowa.

• Mówimy miłość, a chodzi o całe mnóstwo uczuć, nawet ich w tym tłumie nie możemy wszystkich rozpoznać.

• Musimy mieć do życia cierpliwość, ponieważ jest wieczne.

• Na tym polega wartość życia, że płaci się za nie nawet życiem.
  • Zobacz też: życie

• Niepowodzenie: nie wykorzystać okazji.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał K. Nowak, Warszawa 1998.

• Pielęgnować kogoś to taka rozsądna, trzeźwa i praktyczna forma miłości.

• Pierwsza wielka przyjaźń to coś równie ponętnego i pięknego, jak pierwsza miłość.

• Pogoda jest wspólną własnością ludzi, którzy nie mają sobie nic do powiedzenia.

• Pornografia jest literacką prostytucją, nie służy jedynie zaspokojeniu erotyzmu, ale także jego dewaluacji.

• Poznać – to natknąć się na jakąś tajemnicę.

• Przestrzeganie swoich przyzwyczajeń – to także pewna forma troski o samego siebie.

• Regionalizm wzbogaca życie; separatyzm je zubaża.

• Spryt jest darem, rozsądek – zaletą, a mądrość cnotą.

• Szarańcza jest plagą, chociaż pojedynczy owad nie stanowi plagi. Podobnie jest z głupcami.
  • Źródło: Nic, co ludzkie… Aforyzmy, sentencje i przysłowia, oprac. Henryk Jurand, LSW, 1982, s. 80.

• Tam, gdzie miłość przestaje być przygodą, staje się udręką.

• Tolerancja to dążenie do zrozumienia innych.

• Tylko głupiec nie ma wątpliwości.
  • Zobacz też: głupiec

• Tylko mali ludzie boją się o prestiż, wielcy go mają.
  • Zobacz też: prestiż

• Walkę stworzyła natura, nienawiść jest wynalazkiem człowieka.
  • Zobacz też: walka, nienawiść

• Wiele wymyślono po to, żeby nie trzeba było myśleć.
  • Zobacz też: myślenie

• Wszystko, co spotyka człowieka, pochodzi z niego samego.

• Wyobraźcie sobie tę ciszę, jaka by nastąpiła, gdyby ludzie mówili tylko to, co wiedzą!
  • Zobacz też: cisza

• Żadnego bohaterstwa nie da się zaplanować; może się ono jedynie przytrafić.
  • Źródło: Leksykon złotych myśli, wyboru dokonał K. Nowak, Warszawa 1998.
  • Zobacz też: bohaterstwo