Prawo rzymskie

Strona tytułowa szesnastowiecznego wydania
Corpus Iuris Civilis

Prawo rzymskie (łac. Ius Romanum) – termin oznaczający najczęściej prawo starożytnego Rzymu, które rozwijało się od czasów prawa zwyczajowego, aż do kodyfikacji Justyniana I Wielkiego (VI wiek n.e.).

• Europa jest grecka, jeśli chodzi o myśl filozoficzną i sztukę, rzymska, jeśli mowa o prawie, i judeochrześcijańska pod względem religii.
  • L’Europe est grecque par la pensée et l’art, romaine par le droit, et judeo-chrétienne par la religion. (fr.)
  • Autor: Ernest Renan, Co to jest naród? (fr. Qu’est-ce qu’une nation?)
  • Zobacz też: Europa

• Jeśli porównamy prawo rzymskie z prawem greckim, żydowskim czy orientalnym, gdzie kobieta, jeśli w ogóle miała prawo do rozwodu, to obwarowane licznymi ograniczeniami – rzymskie wypada najlepiej. Zresztą rozwód to jedno, a zawarcie małżeństwa to drugie. W większości systemów prawnych kobiety nie miały wiele do powiedzenia w tej sprawie; po prostu wydawano je za mąż, nie pytając o zdanie. Prawo rzymskie w swej najbardziej klasycznej postaci bardzo dowartościowywało pozycję kobiet, które były praktycznie niezależne, zarządzały swoim majątkiem i decydowały kiedy i za kogo wychodzą za mąż, mogąc też decydować o rozwodzie.
  • Autor: Jakub Urbanik, Osobom homoseksualnym oferuje się obchodzenie prawa. Jakub Urbanik: Dlaczego mam to robić?, gazeta.pl, 17 grudnia 2018.
  • Zobacz też: kobieta, rozwód

• Kodeks [Justyniana] spisali po łacinie Bizantyjczycy, którzy kulturowo byli Grekami. A więc już dla nich łacina była obcym, martwym językiem – opatrywali więc ten kodeks „glos(s)ami”, czyli po prostu przekładem „z prawniczego na ludzki”. Pierwsi wykładowcy prawa byli Włochami, dla których obcymi językami była łacina i greka. Oni więc z kolei opatrywali prawo glosami w językach współczesnych. W nowożytnej Europie prawo zawsze jest więc czymś, o czym się mówi w językach obcych (a nawet martwych).
  • Autor: Wojciech Orliński, Dyplomatyka i sądy, blog Wojciecha Orlińskiego, 9 lutego 2020.
  • Zobacz też: język obcy

• Prawo rzymskie ma dwa oblicza. Z jednej strony reguluje stosunki między osobami prywatnymi, i z tego tytułu jest jednym z najbardziej godnych podziwu wytworów cywilizacji, z drugiej zaś stosunki między poddanymi a władcą, i wówczas tnie duchem czasu, w jakim skończyło się formować, to znaczy duchem poddaństwa.
  • Autor: Alexis de Tocqueville, Listy, tłum. Barbara Janicka

• We wczesnym średniowieczu Bizancjum próbowało odwojować Półwysep Apeniński, tworząc Egzarchat Rawenny. Nim upadł, zdążył wytworzyć szczególną grupę – rzec można, nadzwyczajną kastę – Włochów obeznanych w rzymskim prawie. W XI wieku zaczęli wykładać kodeks Justyniana w Bolonii, tworząc podwaliny jednego z najstarszych uniwersytetów w Europie. Absolwenci bolońskiej uczelni zostawali potem papieżami i doradcami cesarzy, przyczyniając się do wspomnianych wyżej reform.
  • Autor: Wojciech Orliński, Dyplomatyka i sądy, blog Wojciecha Orlińskiego, 9 lutego 2020.
  • Zobacz też: Egzarchat Rawenny, Uniwersytet Boloński