Konfederacja targowicka

Talar konfederacji targowickiej z 1793

Konfederacja targowicka – konfederacja generalna koronna zawiązana oficjalnie w nocy z 18 na 19 maja 1792 roku w przygranicznym miasteczku Targowica w porozumieniu z carycą Rosji Katarzyną II (w rzeczywistości 27 kwietnia 1792 w Petersburgu) przez przywódców magnackiego obozu republikanów w celu przywrócenia starego ustroju Rzeczypospolitej, pod hasłami obrony zagrożonej wolności przeciwko reformom Konstytucji 3 maja, wprowadzającym monarchię konstytucyjną.

• Dziewięciu tylko służalców Szczęsnego [Potockiego] podpisało się na niej i pana swego obrało marszałkiem, dziewięć osób ogłosiło naród cały, reprezentantów jego w Sejmie za buntowników, dziewięciu płatnych od Moskwy miesięcznie służalców, otoczonych wojskiem moskiewskim, nazwało króla, senat, posłów zdrajcami ojczyzny i obcą bronią przyszło zwalać dzieło z taką pracą, z takim wysileniem, z tylu ofiarami.
  • Autor: Julian Ursyn Niemcewicz, Pamiętniki czasów moich, 1. poł. XIX w., cyt. za: Tomasz Małkowski, Jacek Rześniowiecki, Historia III. Podręcznik do klasy III gimnazjum, s. 85.
  • Zobacz też: Stanisław Szczęsny Potocki

• Nigdy jeszcze sztuka zwodzenia w tym u nas nie była widoczna stopniu, w którym się okazała w ostatnich czasach. (…) tego szlachetny naród polski doświadczył, sztuką i zwodzeniem wolność mu wydarto. Częściowo tylko, gdzie się udać mogło podkopywano gmach Rzeczypospolitej, gotowano rzeczy, aby go raptem wywrócić.
  • Autor: sygnatariusze aktu konfederacji targowickiej
  • Źródło: Anna Grześkowiak-Krwawicz, Zdrada 3 maja? Malkontenci wobec Ustawy Rządowej, w: Bo insza jest rzecz zdradzić, insza dać się złudzić. Problem zdrady w Polsce przełomu XVIII i XIX w., Warszawa 1995, s. 60, 63.

• Wiszą zdrajcy takie czasy
  Będą wisieć przez dni parę
  Wrony drzeć z nich będą pasy
  Jak się drze sztandary stare
  Może wreszcie coś się zmieni
  Coś wyniknie z tej roboty
  Zanim zdejmą ich z szubienic
  Żeby w trumnach złożyć złotych
  • Autor: Jacek Kaczmarski (wg grafiki Jana Piotra Norblina), Wieszanie zdrajców na Rynku Warszawskim w roku 1794 podczas Insurekcji Kościuszkowskiej, 1980
  • Opis: niektórzy targowiczanie zostali w 1794 powieszeni za zdradę państwa

• W Starym Mieście, tu w Warszawie
  dokazują cudów prawie:
  szubienicę wystawili,
  wielkich ludzi powiesili...
  • Opis: z ballady dziadowskiej pt. Duma dziadów farskich
  • Źródło: Wacław Panek, Gaude, Mater Polonia, Instytut Wydawniczy "Nasza Księgarnia", Warszawa, 1990, s. 62.