Aleksander Wat: Różnice pomiędzy wersjami

* Może wiemy, że my wiemy, żeśmy coś wiedzieli...wiedzieli… Ale co?

** Źródło: Zbigniew Jarosiński, Helena Zaworska, ''Antologia polskiego futuryzmu...futuryzmu…'', ''op. cit.''

* Gdy umierają wielkie religie, wyłaniają się religie wypaczone – sekty. Zawsze jest tak. Wtedy się wyłaniają bożki – to jest ta charyzmatyczna władza wodza, jeszcze przed Stalinem, on jest ten jedyny, nikomu się nie ufa i wybiera się wtedy jednego, któremu się ufa. To jest stara historia. To sięga co najmniej czasów romantyzmu. (...…) ''polityka jest taką zbrodnią i hańbą, że lepiej, aby jeden człowiek wziął na siebie całą tę hańbę''. W ten sposób narodowi została ta hańba oszczędzona. Tu było teoretyczne uzasadnienie autokracji rosyjskiej: car poświęca się, bierze na siebie hańbę za cały naród, hańbę prowadzenia państwa. I tu znowu ta krew przelana, te straszliwe zbrodnie, jakie się działy, tak, ale tu jest ta uświęcona osoba tego idola, właśnie tego cara czy Lenina, charyzmatycznej osoby, która odkupuje wszystko, w której pokłada się najwyższe nadzieje, i ona bierze na siebie cały grzech.

* Jeszcze w 1937 roku, w okresie moskiewskich procesów, gdy rozmawiałem z dość ważnymi komunistami, z przyjaciółmi i pytałem: „Więc teraz to jest dla was przecież oczywiste?” – odpowiadali: „Tak, to prawda, ale nie możemy odejść, to jest cała nasza młodość”. Komunizm pokazał, jak niesłychanie jest trudno odejść od swojej młodości, wtedy kiedy ta młodość była jakimś szczytem, jakąś bezinteresownością, jakąś piękną drogą życia. Ci wszyscy starzy komuniści, którzy różnie dochodzili do komunizmu, dochodzili przecież drogą idealizmu i drogą ogromnej bezinteresowności. Polscy komuniści. Likwidacja polskiej partii komunistycznej, likwidacja Polaków w Rosji ma bardzo wiele przyczyn. Jedną z przyczyn jest to, że polscy komuniści, przynajmniej inteligentni, ci najbardziej inteligentni, znacznie przed wojną i nawet przed procesami wiedzieli, czym są tak zwane zbrodnie Stalina. (...…) Odejść od swojej młodości, od idealnej swojej młodości, nie mieli siły. (...…) siła partii komunistycznej (...…) polega między innymi na tym, że przy ogólnej atomizacji społeczeństw współczesnych wytwarza sektę braterską, braterstwo sekty i ''la deliquenca settaria''.

* Kirsanow wziął nas do kawiarni, mnie i Ważyka, i mówi: „No, opowiada się, że u nas nie ma wolności. To nie partia jest winna, to my sami, literaci. Dam wam przykład. Parę lat temu umarła mi żona. Bardzo ją kochałem. To była wielka miłość. I śmierć jej była dla mnie wielką tragedią. No i napisałem elegię na śmierć żony. Przeczytałem kilku przyjaciołom i mówię im, że chcę posłać do pisma. Oni na to: wariat jesteś. Coś ty zwariował? Naród buduje socjalizm, a ty będziesz elegie pisał? Opamiętaj się, to może bardzo groźnie dla ciebie się skończyć. Ale ja na to nie zważałem. Posłałem do redakcji i wydrukowali. I zaraz potem wszyscy zaczęli pisać elegie. Czy umarła żona, czy nie umarła żona...”żona…” (...…) on chciał nas przekonać, jak szaloną wolność dają władze. (...…) Oczywiście mnie i Ważyka wtedy dreszcz przeszedł na tę wolność...wolność…

* Krew po tamtej stronie rzeki przelana. Jak czysta i wielka musi być sprawa, dla której przelewa się tyle krwi...krwi… Popieram komunizm, nie robię go, bo nie jestem w Rosji, ale robię go w Polsce. Inteligent przychodzi do komunizmu z poczucia winy, wbrew nawet swoim interesom życiowym, popycha go potrzeba prawdy, sprawiedliwości, motywacje bezinteresowne.

* W systemie sowieckim policja, duch policji był samym skarbem, a co najmniej samą skarbnicą. W każdej rodzinie był ktoś w łagrze. I o to chodziło, żeby (...…) za pomocą łagrów wychowywać całą ludność, która jeszcze nie siedziała w łagrze.

* Z samą zasadą leninowską, że nie można mieć jajecznicy bez tłuczenia jaj, każdy, kto przystępował do komunizmu, musiał się zgodzić. To była pierwsza rzecz. Ale tu już wynikło zasadnicze pytanie, jakie sobie stawiałem, jaką ma się pewność, gdzie są te kryteria pewności? (...…) Można przyjąć jako kontrargument stanowisko Iwana Karamazowa, że cała harmonia wszechświata nie jest warta jednej łzy skrzywdzonego dziecka. (...…) Ten nasz zespół komunistów, komunizatorów siedzących w więzieniu w gruncie rzeczy był interesujący, ale nie był typowy dla komunizmu. W każdym razie ani ja, ani Broniewski nie byliśmy rasowymi komunistami, nasz komunizm był niesłychanie skomplikowany.

* To przez ciebie ten wiersz -–<br />chyba już wiesz?<br /><br />Paliłem z Kalifem nargile,<br />zachciało się odejść na chwilę<br />a Kalif, nie myśląc długo,<br />uciął głowę, przyprawił drugą.<br /><br />W tej drugiej chyba nic więcej<br />prócz kwiatów stu Barwistanów.<br />Chcesz ściąć, to zetnij i nie zamęczaj,<br />ale się jeszcze zastanów.

* Wiecznej się poddał wiedzy katordze<br />Uczeń Merlina – tułaczy Żyd. (...…)<br /><br />Za kalejdoskop białych salonów,<br />Za romans z Heglem w ''Belle epoque''<br />Knuty bydlęcych na wschód wagonów,<br />Pod krzyżem z Chleba ciężki krok. (...…)<br /><br />Nikt już Świętego Graala nie szuka<br />I nikt nie broni Wyniosłych Baszt. (...…)<br /><br />Zmęczony Piorun – wzrok Parsifala<br />– Światło gasnące z dwóch białych kul -–<br />Ogląda owal Świętego Graala -–<br />I Ból zamienia się w Moc.