Wieczna zmarzlina: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikicytatów, wolnej kolekcji cytatów
Usunięta treść Dodana treść
Koefbac (dyskusja | edycje)
nowe hasło
 
Nie podano opisu zmian
Linia 1: Linia 1:
'''[[w:Wieczna zmarzlina|Wieczna zmarzlina]]''' – zjawisko trwałego (minimum dwa kolejne lata) utrzymywania się części skorupy ziemskiej w temperaturze poniżej punktu zamarzania wody niezależnie od pory roku.
* Ciosy mamutów są spiralnie wygięte, a ich długość może przekraczać 4 m. Coraz więcej ich wyłania się z topniejącej wiecznej zmarzliny, pozwalając przeżyć wielu mieszkańcom podbiegunowych obszarów Syberii.
** Autor: [[Brook Larmer]]
** Źródło: ''Mamuty i ludzie'', „National Geographic Polska”, kwiecień 2013, s.76
** Zobacz: [[cios (anatomia)]], [[mamut]], [[Syberia]]


Wieczna lub wieloletnia zmarzlina, zwana też czasem wieczną marzłocią lub marzłocią trwałą lub zlodowaceniem podziemnym lub (ang.) permafrostem – zjawisko trwałego (minimum dwa kolejne lata) utrzymywania się części skorupy ziemskiej w temperaturze poniżej punktu zamarzania wody niezależnie od pory roku. Powstaje w warunkach suchego i jednocześnie zimnego klimatu (o średniej temperaturze powietrza poniżej –11 stopni Celsjusza). Obejmuje około 4⁄5 Alaski, większość północnej Kanady i 2⁄3 Syberii (ciągła zmarzlina występuje prawie wyłącznie we wschodniej Syberii, w zachodniej jest obecna tylko na północnym wybrzeżu oceanu). Ciągła zmarzlina sięga aż do północnej Mongolii, punktowo występuje też w Górach Skandynawskich i na Grenlandii. Natomiast nieciągłe zmarzliny zajmują także większość Tybetu, są też znane z Alp. Wieczną zmarzlinę odkryto również w północno-wschodniej Polsce, w okolicy Suwałk na głębokości 357 metrów poniżej poziomu gruntu[1]. Jest to pozostałość po zmarzlinie z okresu ostatniego zlodowacenia, która przetrwała dzięki specyficznym warunkom geologicznym, tak zwanej suwalskiej anomalii geotermiczno-hydrogeochemicznej[2].
Jej głębokość na tych obszarach, na których przetrwała od plejstocenu waha się w granicach od 150-300 metrów w północnej Kanadzie (maksymalnie dochodzi tam do 700 m), we wschodniej Syberii dochodzi do 1500 m. Przeważnie ma kilkadziesiąt metrów. W miesiącach letnich wierzchnia warstwa gruntu – do około 2 metrów – ulega rozmarznięciu, wskutek czego staje się on często grząskim bagnem, w głąb którego nie może (z powodu zamarzniętych głębszych warstw) wsiąknąć nadmiar wody. Sytuacja ta utrudnia rozwój roślinności, uniemożliwiając m.in. zasiedlanie pokrytych wieczną zmarzliną obszarów drzewom o głębszym systemie korzeniowym, także z powodu niedostatecznej spoistości gleby w miesiącach letnich. Dawniej, zmarzlina znacząco utrudniała wznoszenie budynków. Oparcie fundamentów na zmarzlinie powoduje stopniowe wtapianie się budynku i osiadanie, nieraz o kilka metrów. Typowym przykładem są starsze budynki w Irkucku, których pierwsze piętro znajduje się obecnie na poziomie gruntu.
Wieloletnia zmarzlina ma charakter reliktowy. Jest pozostałością zlodowacenia, które w plejstocenie obejmowało znaczną część obszarów lądowych półkuli północnej.
Marzłoć to warstwa gruntu, leżąca na różnych głębokościach, która co najmniej przez dwa kolejne lata zachowuje temperaturę niższą niż 0 °C (poniżej punktu zamarzania). Rodzaje marzłoci:
sucha – nie zawiera lodu jako materiału spajającego (np. skała)
wilgotna – najczęściej spotykana, lód wypełnia wolne przestrzenie gruntu lub pory skał
Typy marzłoci (ze względu na zasięg warstwy odmarzającej):
ciągła – grunt pozostaje zamarznięty na całym obszarze, przy średniej temperaturze roku poniżej –8 °C
nieciągła – z niezamarzniętymi „wyspami”, przy średniej temperaturze roku od –4 °C do –8 °C
sporadyczna – płaty marzłoci w niejednolicie zamarzającym gruncie, przy średniej temperaturze roku od –1 °C do –4 °C
Poziom amplitudy zerowej to głębokość, na której ustają wahania temperatury wiecznej marzłoci.
Warstwy w strefie marzłoci (od powierzchni w głąb gruntu, ich grubość może być różna):
warstwa czynna – odmarzająca w lecie (ok. 1 m w ciągłej, ok. 3 m w nieciągłej zmarzlinie),
pereletok – warstwa przejściowa, czasem odmarza, czasem pozostaje zamarznięta.
marzłoć
strop wieloletniej zmarzliny, „zwierciadło marzłoci”, nieprzepuszczalny dla wody, odporny na ciśnienie
spąg wieloletniej zmarzliny
talik, na terenach sporadycznej i nieciągłej marzłoci – warstwa wewnątrz wiecznej marzłoci, rozmarzająca w lecie.


[[Kategoria:Geografia]]
[[Kategoria:Geografia]]

Wersja z 19:16, 15 maj 2013

Wieczna lub wieloletnia zmarzlina, zwana też czasem wieczną marzłocią lub marzłocią trwałą lub zlodowaceniem podziemnym lub (ang.) permafrostem – zjawisko trwałego (minimum dwa kolejne lata) utrzymywania się części skorupy ziemskiej w temperaturze poniżej punktu zamarzania wody niezależnie od pory roku. Powstaje w warunkach suchego i jednocześnie zimnego klimatu (o średniej temperaturze powietrza poniżej –11 stopni Celsjusza). Obejmuje około 4⁄5 Alaski, większość północnej Kanady i 2⁄3 Syberii (ciągła zmarzlina występuje prawie wyłącznie we wschodniej Syberii, w zachodniej jest obecna tylko na północnym wybrzeżu oceanu). Ciągła zmarzlina sięga aż do północnej Mongolii, punktowo występuje też w Górach Skandynawskich i na Grenlandii. Natomiast nieciągłe zmarzliny zajmują także większość Tybetu, są też znane z Alp. Wieczną zmarzlinę odkryto również w północno-wschodniej Polsce, w okolicy Suwałk na głębokości 357 metrów poniżej poziomu gruntu[1]. Jest to pozostałość po zmarzlinie z okresu ostatniego zlodowacenia, która przetrwała dzięki specyficznym warunkom geologicznym, tak zwanej suwalskiej anomalii geotermiczno-hydrogeochemicznej[2]. Jej głębokość na tych obszarach, na których przetrwała od plejstocenu waha się w granicach od 150-300 metrów w północnej Kanadzie (maksymalnie dochodzi tam do 700 m), we wschodniej Syberii dochodzi do 1500 m. Przeważnie ma kilkadziesiąt metrów. W miesiącach letnich wierzchnia warstwa gruntu – do około 2 metrów – ulega rozmarznięciu, wskutek czego staje się on często grząskim bagnem, w głąb którego nie może (z powodu zamarzniętych głębszych warstw) wsiąknąć nadmiar wody. Sytuacja ta utrudnia rozwój roślinności, uniemożliwiając m.in. zasiedlanie pokrytych wieczną zmarzliną obszarów drzewom o głębszym systemie korzeniowym, także z powodu niedostatecznej spoistości gleby w miesiącach letnich. Dawniej, zmarzlina znacząco utrudniała wznoszenie budynków. Oparcie fundamentów na zmarzlinie powoduje stopniowe wtapianie się budynku i osiadanie, nieraz o kilka metrów. Typowym przykładem są starsze budynki w Irkucku, których pierwsze piętro znajduje się obecnie na poziomie gruntu. Wieloletnia zmarzlina ma charakter reliktowy. Jest pozostałością zlodowacenia, które w plejstocenie obejmowało znaczną część obszarów lądowych półkuli północnej. Marzłoć to warstwa gruntu, leżąca na różnych głębokościach, która co najmniej przez dwa kolejne lata zachowuje temperaturę niższą niż 0 °C (poniżej punktu zamarzania). Rodzaje marzłoci: sucha – nie zawiera lodu jako materiału spajającego (np. skała) wilgotna – najczęściej spotykana, lód wypełnia wolne przestrzenie gruntu lub pory skał Typy marzłoci (ze względu na zasięg warstwy odmarzającej): ciągła – grunt pozostaje zamarznięty na całym obszarze, przy średniej temperaturze roku poniżej –8 °C nieciągła – z niezamarzniętymi „wyspami”, przy średniej temperaturze roku od –4 °C do –8 °C sporadyczna – płaty marzłoci w niejednolicie zamarzającym gruncie, przy średniej temperaturze roku od –1 °C do –4 °C Poziom amplitudy zerowej to głębokość, na której ustają wahania temperatury wiecznej marzłoci. Warstwy w strefie marzłoci (od powierzchni w głąb gruntu, ich grubość może być różna): warstwa czynna – odmarzająca w lecie (ok. 1 m w ciągłej, ok. 3 m w nieciągłej zmarzlinie), pereletok – warstwa przejściowa, czasem odmarza, czasem pozostaje zamarznięta. marzłoć strop wieloletniej zmarzliny, „zwierciadło marzłoci”, nieprzepuszczalny dla wody, odporny na ciśnienie spąg wieloletniej zmarzliny talik, na terenach sporadycznej i nieciągłej marzłoci – warstwa wewnątrz wiecznej marzłoci, rozmarzająca w lecie.