Sentencje i zwroty łacińskie: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikicytatów, wolnej kolekcji cytatów
Usunięta treść Dodana treść
→‎M: popr. błędne tłumaczenie
Nova (dyskusja | edycje)
m →‎A: formatowanie automatyczne
Linia 3: Linia 3:


==A==
==A==
* ''A fructibus eorum cognoscetis eos'' - po ich owocach ich poznacie. (Jezus Chrystus)
* ''A fructibus eorum cognoscetis eos'' po ich owocach ich poznacie. (Jezus Chrystus)


* ''Ab alio exspectes, alteri quod feceris'' – od innego oczekuj tego, co robisz drugiemu; W znaczeniu ''jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie'' (Seneka)
* ''Ab alio exspectes, alteri quod feceris'' – od innego oczekuj tego, co robisz drugiemu; W znaczeniu ''jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie'' (Seneka)
Linia 11: Linia 11:
* ''Ab Iove principium'' – początek od Jowisza (Wergiliusz) W znaczeniu ''zaczynać od osoby lub sprawy najważniejszej.''
* ''Ab Iove principium'' – początek od Jowisza (Wergiliusz) W znaczeniu ''zaczynać od osoby lub sprawy najważniejszej.''


* ''Ab ovo'' – od jaja (Horacy) W znaczeniu ''Od początku''
* ''Ab ovo'' – od jaja (Horacy). W znaczeniu ''Od początku''


* ''Ab ovo usque ad mala'' – od jajka do jabłek (Horacy) W znaczeniu ''Od początku do końca.''
* ''Ab ovo usque ad mala'' – od jajka do jabłek (Horacy) W znaczeniu ''Od początku do końca.''


* ''Ab urbe condita'' - od założenia Rzymu; przen. od początku. (Tytus Liwiusz)
* ''Ab urbe condita'' od założenia Rzymu; przen. od początku. (Tytus Liwiusz)


* ''Absens carens'' – nieobecny traci
* ''Absens carens'' – nieobecny traci
Linia 31: Linia 31:
* ''Actus hominis non dignitas iudicentur'' – niech będą sądzone czyny człowieka, a nie jego godność (Minucjusz)
* ''Actus hominis non dignitas iudicentur'' – niech będą sądzone czyny człowieka, a nie jego godność (Minucjusz)


* ''Ad futuram rei memoriam'' - na przyszłą rzeczy pamiątkę.
* ''Ad futuram rei memoriam'' na przyszłą rzeczy pamiątkę.


* ''Ad kalendas Graecas'' - (dosłownie: do greckich [[w:Kalendy|kalend]]) na czas nieokreślony. (Oktawian August)
* ''Ad kalendas Graecas'' (dosłownie: do greckich [[w:Kalendy|kalend]]) na czas nieokreślony. (Oktawian August)


* ''Ad maiorem Dei gloriam'' - dla większej chwały Bożej. (św. Ignacy Loyola)
* ''Ad maiorem Dei gloriam'' dla większej chwały Bożej. (św. Ignacy Loyola)


* ''Ad patres'' - (udać się) do ojców; umrzeć.
* ''Ad patres'' (udać się) do ojców; umrzeć.


* ''Ad perpetuam rei memoriam'' - na wieczną rzeczy pamiątkę.
* ''Ad perpetuam rei memoriam'' na wieczną rzeczy pamiątkę.


* ''Adhibe rationem difficultatibus'' – w trudnościach odwołuj się do rozumu (Seneka)
* ''Adhibe rationem difficultatibus'' – w trudnościach odwołuj się do rozumu (Seneka)

Wersja z 13:49, 13 wrz 2007


A B C D E F G H I L M N O P Q R S T U V X Z

A

  • A fructibus eorum cognoscetis eos – po ich owocach ich poznacie. (Jezus Chrystus)
  • Ab alio exspectes, alteri quod feceris – od innego oczekuj tego, co robisz drugiemu; W znaczeniu jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie (Seneka)
  • Ab equis ad asinos – z koni na osły (z deszczu pod rynnę)
  • Ab Iove principium – początek od Jowisza (Wergiliusz) W znaczeniu zaczynać od osoby lub sprawy najważniejszej.
  • Ab ovo – od jaja (Horacy). W znaczeniu Od początku
  • Ab ovo usque ad mala – od jajka do jabłek (Horacy) W znaczeniu Od początku do końca.
  • Ab urbe condita – od założenia Rzymu; przen. od początku. (Tytus Liwiusz)
  • Absens carens – nieobecny traci
  • Absit! – uchowaj, Boże!
  • Absterget Deus omnem lacrimam ab oculis eorum – i otrze Bóg z ich oczu wszelką łzę (Apokalipsa św. Jana)
  • Acta est fabula – Sztuka jest skończona (Oktawian August, Swetoniusz)
  • Acti labores iucundi – Dokonane prace przyjemne.
  • Actum ne agas – nie rób tego, co już jest zrobione (Terencjusz)
  • Actus hominis non dignitas iudicentur – niech będą sądzone czyny człowieka, a nie jego godność (Minucjusz)
  • Ad futuram rei memoriam – na przyszłą rzeczy pamiątkę.
  • Ad kalendas Graecas – (dosłownie: do greckich kalend) na czas nieokreślony. (Oktawian August)
  • Ad maiorem Dei gloriam – dla większej chwały Bożej. (św. Ignacy Loyola)
  • Ad patres – (udać się) do ojców; umrzeć.
  • Ad perpetuam rei memoriam – na wieczną rzeczy pamiątkę.
  • Adhibe rationem difficultatibus – w trudnościach odwołuj się do rozumu (Seneka)
  • Admoneri bonus gaudet – dobry człowiek z radością przyjmuje napomnienia (Seneka)
  • Adversae res admonent religionem – przeciwności uczą pobożności
  • Aequam memento rebus in arduis servare mentem non secus in bonis – pamiętaj zachować spokój umysłu tak w nieszczęściu jak i w powodzeniu (Horacy)
  • Aequat omnes cinis; impares nascimur, pares morimur – wszystkich zrównuje proch; rodzimy się nierówni, równi umieramy (Seneka)
  • Aeris alieni comes miseria – towarzyszką długu jest nędza
  • Aetas dulcissima adulescentia est – najmilszm okresem życia jest młodość (Pliniusz Młodszy)
  • Alea iacta est – kości zostały rzucone (Menander, Cezar)
  • Alea, vina, Venus, per quae sum factus egenus – kości, wino i Wenus, przez to stałem się nędzarzem
  • Alienis delectari malis – voluptas inhumana – cieszyć się z cudzego nieszczęścia to radość nieludzka
  • Aliud clausum in pectore, aliud in lingua promptum habent – Ludzie mają co innego w sercu, co innego na języku (Salustiusz)
  • Aliud est facere, aliud est dicere – co innego jest dotrzymać słowa, co innego obiecać
  • Alter ego – drugie ja (Cyceron)
  • Alteri vivas oportet, si tibi vis vivere – trzeba żyć dla innych, jeśli chcesz żyć z pożytkiem dla siebie (Seneka)
  • Amantes amentes – zakochani są jak szaleńcy
  • Amantium irae amoris integratio – kłótnie kochanków umacniają ich miłość (Terencjusz)
  • Ambitiosa non est fames – głód nie ma ambicji (Seneka)
  • Amici fures temporum – przyjaciele to złodzieje czasu.
  • Amicorum omnia communia – u przyjaciół wszystko jest wspólne (Pitagoras)
  • Amicum perdere est damnorum maximum – stracić przyjaciela to największa ze strat
  • Amicus certus in re incerta cernitur – pewnego przyjaciela poznaje się w niepewnej sytuacji (Cyceron)
  • Amicus optima vitae possesio – przyjaciel to największy skarb w życiu
  • Amicus Plato, sed magis amica veritas – przyjacielem Plato, lecz większą przyjaciółką prawda (Arystoteles)
  • Amicus stultorum similis efficietur – przyjaciel głupich stanie się do nich podobny (kto z kim przestaje, takim się staje)
  • Amor caecus – ślepa miłość (Teokryta)
  • Amor magister optimus – miłość najlepszym nauczycielem (Pliniusz Młodszy)
  • Amor non quaerit, amor reperit – miłość nie szuka, miłość znajduje
  • Amor omnibus idem – miłość dla wszystkich jednaka (Wergiliusz)
  • Amor patriae nostra lex – Miłość do Ojczyzny naszym prawem (motto Polskiej Husarii)
  • Amor tollit timorem – miłośc usuwa strach
  • Amor vincit omnia – miłość wszystko zwycięża
  • Amo te, ama me – kocham cię, kochaj mnie
  • Anceps remedium melius quam nullum – niepewne lekarstwo lepsze niż żadne
  • Anguis in herba – Wąż w trawie (ukryte niebezpieczeństwo)
  • Anima vilis – podła dusza
  • Animam debet – Winien duszę (zadłużony po uszy)
  • Animos labor nutrit – praca karmi umysły (Cycero)
  • Animus aeger semper errat – chory umysł zawsze błądzi
  • Annus superior semper melior – Rok ubiegły zawsze lepszy
  • Apage, Satanas! – Idź precz, szatanie!
  • Aqua et panis est vita canis – woda i chleb to życie psa
  • Arbiter elegantiarum – mistrz dobrego smaku (Tacyt o Petroniuszu)
  • Arcus nimium tensus rumpitur – łuk zbytnio naciągniety pęka
  • Argumentum pessimi turba – argumentem zła jest tłum
  • Arma virumque cano – opiewam czyny orężne męża (Wergiliusz, początek Eneidy)
  • Ars alit artificiem – sztuka żywi twórcę
  • Ars est celare artem – sztuką jest ukryć sztukę (Owidiusz)
  • Ars est philosophia vitae – filozofia jest sztuką życia
  • Ars longa, vita brevis – sztuka długotrwała, życie krótkie (Seneka)
  • Artes serviunt vitae, sapientia imperat – umiejętności służą życiu, mądrość nim włada
  • Artificem commendat opus – dzieło mistrza chwali
  • Asinus ad lyram – osioł przy lirze (Warron); pasuje jak wół do karety.
  • Asinus asinorum – osioł nad osłami
  • Asinus in tegulis – Osioł na dachu (zła wróżba)
  • Attendite a falsis prophetis – strzeżcie się fałszywych proroków (Jezus Chrystus)
  • Audaces fortuna iuvat timidosque repellit – śmiałym los sprzyja i bojaźliwych odtrąca (Horacy)
  • Audi multa, loquere pauca – słuchaj dużo, mów mało
  • Audiatur et altera pars – należy wysłuchać i drugiej strony (Seneka)
  • Aurea dicta – złote słowa (Lukrecjusz)
  • Aurea mediocritas – złoty środek (umiar) (Horacy)
  • Auribus frequenitius quam lingua utere – uszu używaj częściej niż języka
  • Aut amat, aut odit mulier, nil est tertium – kobieta albo kocha albo nienawidzi, nie ma nic trzeciego (Publiliusz Syrus)
  • Aut bibat, aut abeat – Niech pije albo niech sobie idzie (Cyceron)
  • Aut Caesar aut nihil – być albo Cezarem, albo niczym (Cezar Borgia)
  • Avaritia et arrogantia praecipua validiorum vitia – chciwość i bezczelność to główne wady możnych
  • Ave, Caesar, morituri te salutant – witaj, Cezarze, idący na śmierć cię pozdrawiają (Swetoniusz)
  • Avida est periculi virtus – męstwo jest chciwe niebezpieczeństwa
  • Avidis, avidis natura parum est – dla chciwych mało i całego świata (Seneka)
  • Avito vivit honore – żyje zaszczytami przodków

B

  • Beati pauperes spiritu - błogosławieni ubodzy w duchu. (Jezus Chrystus)
  • Beatus, qui prodest, quibus potest – Szczęśliwy, kto pomaga, komu może
  • Beatus, qui tenet – szczęśliwy kto rozumie; w "Zemście" dosłownie: "Szczęśliwy, kto trzyma (mieszek złota w ręku").
  • Bellum omnia contra omnes - wojna wszystkich przeciwko wszystkim.
  • Bene dignoscitur, bene curatur – dobra diagnoza podstawą dobrego leczenia
  • Bene meritus - dobrze zasłużony.
  • Bene olet, qui nihil olet – dobrze pachnie, kto niczym nie pachnie (wg Cycerona, Att. II, 1, 1)
  • Benedictus qui venit in nomine Domini - błogosławiony, który idzie w imię Pańskie.
  • Bis dat, qui cito dat – kto szybko daje, dwa razy daje (Publiliusz Syrus)
  • Bona diagnosis, bona curatio – dobra diagnoza dobre leczenie
  • Bona fide - w dobrej wierze.
  • Bona valetudo melior est quam maximae divitiae – Dobry stan zdrowia jest lepszy niż największe bogactwo
  • Bonum ex malo non fit - dobro nie rodzi się ze zła. (Seneka)
  • Bos lassus fortius figit pedem - zmęczony wół szybciej pracuje.

C

  • Caeca invidia est – zazdrość jest ślepa
  • Captatio benevolentiae - zjednywanie sobie względów.
  • Carpe diem quam minimum credula postero – chwytaj dzień (korzystaj z chwili), jak najmniej ufając przyszłości (Horacy)
  • Carta non erubescit – papier się nie rumieni (ze wstydu; papier jest cierpliwy) Zob. epistola non erubescit
  • Cave me, Domine, ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo – Boże, strzeż mnie od przyjaciół, z wrogami poradzę sobie sam.
  • Cedant arma togae! – niech oręż ustąpi przed togą! (Cycero)
  • Certum est, quia impossibile est - jest pewne, ponieważ jest niemożliwe.
  • Cibi condimentum est fames – najlepszą przyprawą jest głód
  • Cicer cum caule - groch z kapustą (tłumaczenie polskiego idiomu).
  • Clara pacta claros faciunt amicos – jasne (tj. jednoznaczne, wyraźne, nie budzące wątpliwości) układy tworzą wiernych przyjaciół.
  • Cogitationis poenam nemo patitur. – za myśli kary nikt nie ponosi.
  • Cogitationum poenam nemo luit – nikt nie cierpiał za karę myślenia
  • Cogito, ergo sum – myślę więc jestem Kartezjusz
  • Cognosce te ipsum - poznaj samego siebie.
  • Compos mentis – zdrów na umyśle
  • Concordia civium murus urbium – zgoda obywateli, to mur obronny miast.
  • Concordia domi, foris pax – zgoda w domu, pokój na zewnątrz.
  • Conflabunt gladios suos in vomeres – przekują miecze swe na lemiesze. (Wulgata; Izajasz,2,4)
  • Consensus facit legem - zgoda tworzy prawo.
  • Consuetudo est altera natura - przyzwyczajenie jest drugą naturą. (Cyceron)
  • Consuetudinis vis magna est – wielka jest siła przyzwyczajenia.
  • Consuetudo altera natura est – przyzwyczajenie jest drugą naturą.
  • Consummatum est - stało się. (Jezus Chrystus)
  • Contra vim mortis non est medicamen in hortis – przeciwko mocy śmierci nie ma ziół w ogrodach (na śmierć nie ma lekarstwa)
  • Contra vim non valet ius - prawo jest bezsilne wobec przemocy.
  • Contraria contrariis curantur – przeciwne (leczy się) przeciwnym (prastara zasada medyczna)
  • Convenienter naturae vivere - żyć w zgodzie z naturą. (Zenon z Kitionu)
  • Cornix cornici numquam confodit ocellum – kruk krukowi oka nie wykole
  • Corrumpunt mores bonos colloquia mala - złe rozmowy psują dobre obyczaje.
  • Corvus albus - biały kruk. (Juwenalis)
  • Credo ut intelligam – wierzę, aby rozumieć (św. Anzelm z Canterbury), zasada ta stała się podstawą scholastyki.
  • Crescit sub pondere virtus - prześladowana cnota wzrasta.
  • Crux interpretum - (dosłownie: krzyż komentatorów) miejsce (w tekście) trudne do zrozumienia.
  • Cucullus non facit monachum – kaptur nie czyni mnicha
  • Cui bono? - na czyją korzyść? Lucjusz Kasjusz.
  • Cuius regio eius religio – czyja władza, tego religia
  • Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare – Każdy człowiek może zbłądzić, uparcie w błędzie trwa tylko głupi. Cyceron
  • Cum debita reverentia - z należytym szacunkiem.
  • Cum recte vivis, ne cures verba malorum – Skoro uczciwie żyjesz, nie dbaj o słowa złych ludzi. (Katon)
  • Cum tacent, clamant - milcząc wołają (milczenie jest wymowniejsze od mowy) (Cyceron przeciw Katylinie)
  • Cum ventis litigare - rzucać słowa na wiatr.
  • Cura, ut valeas! – bądź zdrów (standardowa rzymska formuła pożegnania)

D

  • Damnant quod non intellegunt – potępiają, czego nie rozumieją
  • De caelo in caenum – Z nieba w błoto
  • De fumo in flammam - z dymu w ogień; z deszczu pod rynnę.
  • De gustibus non est disputandum – o smakach/gustach się nie dyskutuje
  • De mortuis aut bene aut nihil - o zmarłych należy mówić dobrze albo nic. (Chilon ze Sparty)
  • De mortuis nihil nisi bene – o zmarłych dobrze albo wcale (mówić)
  • De te fabula narratur – o tobie mówi bajka
  • Deum sequere – idź za wezwaniem boga (Cyceron, Seneka)
  • Deus ex machina - bóg z machiny. (Często u Eurypidesa)
  • Dictum sapienti sat (est) – powiedziane mądremu wystarczy (polskie: Mądrej głowie dość dwie słowie)
  • Diem perdidi - straciłem dzień (bo nie zrobiłem nic dobrego). (Tytus)
  • Dies irae - dzień gniewu. (Sofoniasz o dniu Sądu Ostatecznego)
  • Difficile est satiram non scribere - trudno nie pisać satyry. (Juwenalis)
  • Difficilis in otio quies - bezczynność nie daje odpoczynku.
  • Dimidium facti, qui coepit, habet - kto zaczął, już zrobił połowę. (Horacy)
  • Dis aliter visum est - inna jest wola bogów. (Publiliusz Syrus)
  • Discenda est virtus - cnoty należy uczyć. (Seneka za Sokratesem)
  • Divide et impera - dziel i rządź. (Filip, król Macedonii)
  • Divitiae non sunt bonum - bogactwo nie jest dobrem. (Seneka za stoikami)
  • Do ut des – daję, abyś dał (tzw. zasada wzajemności)
  • Docendo discimus – nauczając, uczymy się (Seneka)
  • Donec eris sospes, multos numerabis amicos, tempora si fuernit nubila solus eris. – dopóki będziesz szczęśliwy będziesz liczył (miał) wielu przyjaciół, gdy przyjdą czasy pochmurne (złe) będziesz sam. (Owidiusz, Tristia, I, 9, 5–6)
  • Ducunt volentem fata, nolentem trahunt - powolnego prowadzą losy, opornego siłą ciągną. (Seneka za Kleantesem)
  • Dulce et decorum est pro patria mori – słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę (Horacy, Pieśni)
  • Dulcis est somnus operanti - słodki jest sen dla pracującego. (Kohelet)
  • Dum spiro, spero – póki oddycham, mam nadzieję (póty żywota póki nadziei)
  • Duo cum faciunt idem, non est idem - gdy dwóch robi to samo, to nie jest to samo.
  • Duobus litigantibus tertius gaudet - gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta. (Ezop)
  • Dura lex, sed lex – twarde prawo, ale prawo
  • Dura necessitas – twarda konieczność

E

  • E fructu arbor cognoscitur – drzewo rozpoznaje się po owocu
  • E pluribus unum – z wielu jeden – motto USA od 1776 roku
  • Ea natura multitudinis est: aut seruit humiliter aut superbe dominatur; libertatem, quae media est, nec struere modice nec habere sciunt – oto natura pospólstwa: albo służalczo się płaszczy, albo bezczelnie się panoszy; wolności, która jest pomiędzy tymi dwiema skrajnościami, ani cierpliwie budować, ani utrzymać nie umie (Liwiusz, XXIV, 25)
  • Ecce homo – oto człowiek (słowa Piłata o Chrystusie)
  • Edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus - jemy po to, by żyć, a nie żyjemy po to, by jeść. (Plutarch)
  • Egens aeque est is, qui non satis habet, et is, cui satis nihil potest esse – biedakiem jest zarówno ten, komu nie wystarcza, jak i ten, komu nic wystarczyć nie może ("Rhetorica ad Herennium", IV, 17, 24)
  • Ego sum qui sum - jestem, który jestem. (Bóg do Mojżesza)
  • Ego sum via et veritas, et vita - ja jestem drogą, prawdą i życiem. (Jezus Chrystus)
  • Epistola (enim) non erubescit – list (bowiem) się nie rumieni (Cyceron, Listy)
  • Equi donati dentes non inspiciuntur - darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby.
  • Eritis sicut dii scientes bonum et malum – będziecie jako bogowie znający dobro i zło (Księga Rodzaju, 3, 5)
  • Errare humanum est - błądzić jest rzeczą ludzką. (Seneka Starszy)
  • Est modus in rebus - (dosłownie: mają rzeczy swą miarę) wszystko ma swoje granice. (Horacy)
  • Est modus in rebus (sunt certi denique fines) – w (wszystkich) rzeczach jest miara (której przekraczać nie należy) (Horacy, Satyry, 1, 1 106)
  • Est vetus atque probus centum qui perficit annos – klasyk to ten, kto ukończy sto lat (Horacy, Listy II, 1, 39–zasada rozpoznawania wartościowej literatury po wieku, bo musi być dobre coś, co zainteresowało kilka kolejnych pokoleń)
  • Et in sole maculae – i na słońcu są plamy
  • Et tu, Brute, contra me - i ty, Brutusie, przeciwko mnie. (Cezar)
  • Etiam latrones suis legibus parent - i zbóje mają swoje prawa. (Cyceron)
  • Ex malis eligere minima - wybierać mniejsze zło. (Cyceron za Arystotelesem)
  • Ex navicula navis - z łódeczki łódź
    • Opis: motto widniejące na kilku wersjach pieczęci i herbów Łodzi.
  • Ex nihilo nihil – z niczego nic
  • Ex oriente lux - światło ze wschodu (przychodzi).
  • Ex oriente lux, ex occidente lex – światło (kultury) ze wschodu, prawa z zachodu.
  • Exegi monumentum aere perennius – postawiłem pomnik trwalszy od spiżu (Horacy, Pieśni)
  • Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor – niech z naszych kości narodzi się mściciel. (Wergiliusz, Eneida)
  • Experto credite - wierzcie doświadczonemu. (Wergiliusz)
  • Extremis malis extrema remedia - na krańcowe zło krańcowe środki.

F

  • Faber est quisque suae fortunae - każdy jest kowalem własnego losu. (Appiusz Klaudiusz)
  • Fac fideli sis fidelis – bądź wierny temu, kto wierny tobie
  • Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus – kiedy jesteśmy zdrowi, łatwo nam przychodzi dawać chorym dobre rady (Terencjusz, "Andria" 309)
  • Facilius est consolari afflictum, quam sustinere – łatwiej jest pocieszać strapionego niż cierpieć
  • Fallite fallentes – okłamujcie kłamiących (z Owidiusza "Sztuka kochania")
  • Fama crescit eundo - plotka rośnie rozchodząc się. (Wergiliusz)
  • Fames est optimus coquus - głód jest najlepszym kucharzem. (Cyceron)
  • Fas est et ab hoste doceri – warto się uczyć i od wroga (Publius Ovidius Naso)
  • Fata viam invenient – przeznaczenie znajdzie drogę
  • Favete linguis - milczcie w skupieniu. (Horacy)
  • Feci, quod potui, faciant meliora potentes - zrobiłem, co mogłem, kto potrafi, niech zrobi lepiej.
  • Felix culpa - szczęśliwa wina. (Św. Augustyn o grzechu pierworodnym)
  • Felix, qui potuit rerum cognoscere causas - szczęśliwy, kto zdołał poznać przyczyny wszechrzeczy. (Wergiliusz)
  • Ferro et igni – ogniem i mieczem; Lukan (De bello civili, 2, 443) pisze, że Cezar wolałby spustoszyć kraj ogniem i mieczem (ferro populetur et igni), niż najechać go nie napotykając oporu gospodarzy. Stąd tytuł 1. części Trylogii H. Sienkiewicza (1884).
  • Ferro ignique - (dosłownie: żelazem i ogniem) ogniem i mieczem.
  • Fervet olla, vivit amicitia – garnek kipi, przyjaźń kwitnie
  • Festina lente! – spiesz się powoli (Oktawian August)
  • Fiat ius(titia), et pereat mundus – prawu(sprawiedliwości) musi się stać zadość, choćby świat miał zginąć
  • Fiat iustitia, ruat caelum – sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby niebo miało runąć
  • Fiat lux - niech się stanie światłość. (Księga Rodzaju)
  • Fides sine operibus mortua est - wiara bez uczynków jest martwa. (Św. Jakub)
  • Finis coronat opus - koniec wieńczy dzieło. (Owidiusz)
  • Finita est comoedia - komedia skończona.
  • Flagrante bello – w pożodze wojny.
  • Flagrante delicto – na gorącym uczynku
  • Fluctuat nec mergitur – rzuca nim fala, lecz nie tonie (dewiza Paryża)
  • Fortes fortuna adiuvat – śmiałym szczęście sprzyja
  • Fortuna favet fortibus - los sprzyja dzielnym.
  • Fraus latet in generalibus – w ogólnikach czai się oszustwo
  • Fumum vendere - (dosłownie: sprzedawać dym) mamić obietnicami.

G

  • Gallia est omnis divisa in partes tres – Galia jako całość dzieli się na trzy części (pierwsze słowa De bello Gallico Cezara)
  • Gallus in suo sterquilinio plurimum potest – Kogut tylko na swoim gnojowisku dużo może. (Seneka)
  • Genius loci - duch opiekuńczy miejsca.
  • Gladiator in arena consilium capit - gladiator decyduje dopiero na arenie.
  • Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis - chwała na wysokościach Bogu, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli. (Św. Łukasz)
  • Gloria victis – chwała zwyciężonym (porównaj vae victis)
  • Gloria virtuti resonat - sława jest echem cnoty.
  • Graecum est, non legitur – to po grecku, tego się nie czyta
  • Gratis accepistis, gratis date - darmo otrzymaliście, darmo dawajcie. (Jezus Chrystus do apostołów)
  • Graves amicitiae principum – złowieszcza przyjaźń książąt (odprężenie kończące się awanturą, zimną a. gorącą wojną itd.)
  • Graviora manent - najgorsze dopiero nadejdzie.
  • Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo / sic homo doctus fit non vi sed saepe studendo – kropla drąży kamień nie siłą, lecz częstym spadaniem, tak też człowiek nie staje się uczonym gwałtownie, lecz przez to, że często się uczy. (Owidiusz)

H

  • Habent sua fata libelli – i księgi mają swoje losy
  • Habet assentatio iucunda principia, eadem exitus amarissimos affert – Potakiwanie ma miłe początki, ale skutki przynosi bardzo przykre ("Rhetorica ad Herennium", IV, 15, 21)
  • Habet et musca splenem – i mucha ma śledzionę (nawet ktoś niepozorny może się zdenerwować)
  • Hannibal ad portas! (Hannibal ante portas!) – Hannibal u bram (Cyceron) bliskie niebezpieczeństwo.
  • Hic Rhodus, hic salta – tu Rodos (wyspa), tu skacz! (zamiast gadać o skakaniu)
  • Hic sunt leones – tu są lwy; używane na oznaczanie białych plam na mapach (porównaj z terra incognita)
  • Hic vivi taceant. Hic mortui loquuntur. – Tu żywi niech milczą. Tu przemawiają zmarli. (Cyt. pochodzący z frontonu Biblioteki Aleksandryjskiej)
  • Historia magistra vitae est – historia jest nauczycielką życia Cycero
  • Historiam nescire hoc est semper puerum esse – Kto nie zna historii ten jest zawsze dzieckiem.
  • Hodie mihi, cras tibi – dziś mi, jutro tobie
  • Homines soli animalium non sitientes, bibimus – My ludzie jedyni ze stworzeń nie pragnąc, pijemy.
  • Hominis est errare, insipientis in errore perseverare. – rzeczą ludzką jest błądzić, rzeczą głupców jest trwać w błędzie.
  • Hominum causa omne ius constitutum sit. – wszelkie prawo winno być stanowione dla ludzi.
  • Homo doctus in se semper divitias habet. – człowiek wykształcony w sobie zawsze bogactwo ma.
  • Homo homini deus est – człowiek człowiekowi bogiem.
  • Homo sacra res homini - człowiek jest rzeczą świętą dla człowieka. (Seneka)
  • Honesta res est laeta paupertas - szacowna to rzecz pogodne ubóstwo. (Seneka za Epikurem)
  • Honos habet onus – zaszczyt pociąga za sobą obowiązki.
  • Horribile dictu - strach powiedzieć.
  • Hospes hospiti sacer – gość świętością dla gospodarza.
  • Hospes, hostis - każdy obcy to wróg.
  • Humana non sunt turpia - co ludzkie, nie hańbi.

I

  • Iacta alea est! – kości zostały rzucone! (wg Swetoniusza, słowa Juliusza Cezara przekraczającego Rubikon; synonim podjęcia nieodwracalnej decyzji)
  • Ibi patria, ubi bene – tam ojczyzna gdzie dobrze (parafraza z Rozmów tuskulańskich Cycerona)
  • Ignavis semper feriae - lenie zawsze mają święto
  • Ignis, mare, mulier – tria mala – ogień, morze, kobieta – trzy nieszczęścia
  • Ignis non exstinguitur igne - ognia nie gasi się ogniem.
  • Ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi
  • Ignorantia legis excusat neminem – nieznajomość prawa nikogo nie tłumaczy (nie można zasłaniać się nieznajomością przepisów)
  • Ignoti nulla cupido - nieznane nie nęci; nie pragnie się czegoś, o czym się nie wie, że istnieje.
  • Impares nascimur, pares morimur - rodzimy się nierówni, umieramy równi. (Seneka)
  • Imperare sibi maximum imperium est – rządzić sobą jest największą władzą
  • Impos animi - słaby na umyśle
  • Impossibilium nulla obligatio est - nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych.
  • In aqua scribis - (dosłownie: piszesz na wodzie) niepewność realizacji.
  • In arena aedificas - (dosłownie: budujesz na piasku) nierealne podstawy czegoś.
  • In articulo mortis - w obliczu śmierci.
  • In lacte matris praebibere - wyssać z mlekiem matki. (Św. Augustyn)
  • In magnis et voluisse sat est - w rzeczach wielkich wystarczy chcieć. (Propercjusz)
  • In omnibus requiem quaesivi, et nusquam inveni nisi in angulo cum libro. – wszędzie spokoju szukałem i nie znalazłem nigdzie, jak tylko w kątku z książką.
  • In principio creavit Deus caelum et terram - na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. (Księga Rodzaju)
  • In principio erat Verbum - na początku było Słowo. (Św. Jan)
  • In silvam ligna ferre - znosić drewno do lasu. (Horacy)
  • In vino veritas - (dosłownie: prawda w winie) wino rozwiązuje język. (Platon)
  • In vino veritas, in aqua sanitas – w winie prawda, w wodzie zdrowie
  • Inter arma silent leges – wśród szczęku oręża milczą prawa
  • Inter arma silent Musae - w czasie wojny milczą Muzy. (Cyceron)
  • Inter malleum et incudem - między młotem i kowadłem. (Orygenes)
  • Invidia gloriae assiduus est - zawiść jest stałym towarzyszem sławy.
  • Invitum qui servat, idem facit occidenti - kto ocala kogoś wbrew jego woli, to tak jakby go zabijał. (Horacy)
  • Ipsa sua melior fama - lepszy od swojej reputacji.
  • Ira furor brevis est - gniew jest chwilowym szaleństwem. (Horacy)
  • Ira sine viribus vana est - gniew nie poparty siłą jest próżny. Liwiusz, (Seneka)
  • Is fecit, cui prodest – ten uczynił, czyja korzyść (ten jest sprawcą przestępstwa, komu przyniosło korzyść)
  • Ite, missa est - idźcie, ofiara spełniona.
  • Iucundi acti labores - miłe są trudy zakończone. (Cyceron)
  • Iurare in verba magistri – przysięgać na słowa nauczyciela (Horacy, Listy) ślepo wierzyć; uznawać autorytet nauczyciela za argument ostateczny
  • Iustitias vestras iudicabo - sprawiedliwość waszą sądzić będą.

L

  • Labor omnia vincit – praca wszystko zwycięża
  • Labores pariunt honores – trudy przynoszą zaszczyty
  • Lapides clamabunt - kamienie wołać będą. (Jezus Chrystus na wezwanie faryzeuszy do uciszenia swoich uczniów)
  • Lapis super lapidem non reliquentur hic - kamień na kamieniu tu nie pozostanie. (Jezus o Jerozolimie)
  • Laudant, quod non intelligunt - chwalą to, czego nie rozumieją.
  • Laudator temporis acti - chwalca przeszłości; konserwatysta.
  • Laus alit artes - pochwała karmi sztukę. (Seneka za Enniuszem)
  • Lavare manus - umywać ręce.
  • Legant prius et postea despiciant – niech najpierw przeczytają, a potem lekceważą (a nie odwrotnie)
  • Legere et non intellegere neglegere est – Czytać i nie rozumeć jest zaniedbaniem
  • Lex retro non agit – prawo nie działa wstecz (nie podlega karze czyn, który nie był jeszcze zabroniony, gdy go popełniono)
  • Liber is est existimandus, qui nulli turpitudini seruit – za człowieka wolnego trzeba uważać tego, kto nie służy żadnej niegodnej sprawie ("Rhetorica ad Herennium", IV, 17, 24)
  • Libera te ex inferis – uchroń siebie przed piekłem
  • Littera docet, littera nocet – słowo uczy, słowo szkodzi
  • Littera scripta manet - słowo zapisane pozostaje.
  • Litterae non erubescunt - pismo się nie rumieni. (Cyceron)
  • Lucidus ordo - jasny układ; przejrzysta konstrukcja.
  • Lupus in fabula - o wilku mowa, a wilk tuż. (Terencjusz)
  • Lux in tenebris - światło w ciemnościach. (Św. Jan)

M

  • Macte animo, iuvenis! – bądź mężny, młodzieńcze!
  • Magnis nominis umbra - cień wielkiego imienia; cień dawnej świetności.
  • Magna di curant, parva neglegunt – o wielkie rzeczy bogowie się troszczą, o małe nie dbają
  • Magnorum non est laus sed admiratio – wielkich ludzi należy podziwiać, nie chwalić
  • Magnum in parvo - (dosłownie: dużo w małym) wiele treści w krótkiej wypowiedzi.
  • Magnus ille, qui in divitiis pauper est - wielki jest ten, kto w bogactwie żyje jak ubogi. (Seneka)
  • Maior reverentia e longinquo - większy szacunek z daleka. (Cesarz Tyberiusz)
  • Malum est in necessitate vivere, sed in necessitate vivere necessitas nulla est - źle jest żyć w okowach konieczności, żadna jednak konieczność nie zmusza nas do życia. (Seneka za Epikurem)
  • Manus manum lavat – ręka rękę myje
  • Mater semper certa est – matka jest zawsze pewna (macierzyństwa nie trzeba dowodzić). Fragment prawnej definicji rodziców znajdującej się w Kodeksie Justyniana (II, 4, 5): Mater semper certa est, etiamsi uolgo conceperit, pater uero is est, quem nuptiae demonstrant – tożsamość matki jest zawsze pewna, nawet jeśli potomstwo jest pozamałżeńskie; ojcem zaś jest ten, z kim matka pozostaje w związku małżeńskim.
  • Me nemo ministro fur erit - nie będę pomocnikiem złodzieja. (Juwenalis)
  • Mea culpa – moja wina
  • Mea culpa, mea maxima culpa - moja wina, moja bardzo wielka wina
  • Medice, cura te ipsum - lekarzu, wylecz samego siebie (Św. Łukasz)
  • Medicus curat, natura sanat – lekarz leczy, natura uzdrawia
  • Medio tutissimus ibis - najbezpieczniej chodzić środkiem.
  • Melior est canis vivus leone mortuo - lepszy jest żywy pies od martwego lwa. (Kohelet)
  • Memento mori – pamiętaj o śmierci
  • Memoria minuitur nisi exercetur – pamięć maleje jeśli się jej nie ćwiczy
  • Memini tui, memento mei – pamiętam o tobie, pamietaj o mnie
  • Mens sana in corpore sano - w zdrowym ciele zdrowy duch (Juwenalis)
  • Messis quidem multa, operarii autem pauci - żniwo wprawdzie obfite, ale robotników mało. (Jezus Chrystus)
  • Mirabile dictu - aż dziw powiedzieć.
  • Miscere utile dulci - łączyć przyjemne z pożytecznym. (Horacy)
  • More antiquo - starym obyczajem.
  • More maiorum - obyczajem przodków.
  • Morituri te salutant – idący na śmierć pozdrawiają cię (do Cezara)
  • Mors malum non est, sola ius aequum generis humani - śmierć nie jest złem, a jedynie prawem obowiązującym cały rodzaj ludzki. (Seneka)
  • Mors meta malorum – śmierć kresem cierpień
  • Mors sola – tylko śmierć
  • Mortui sunt, ut liberi vivamus – umarli, byśmy mogli żyć jako wolni ludzie
  • Mulieres in Ecclesiis taceant - kobiety mają milczeć w kościele. (Św. Paweł)
  • Multum, non multa - (dosłownie: dużo, a niewiele) dużo pod względem jakości, mało pod względem ilości. (Pliniusz Młodszy)
  • Mundi est propria virtus - cnota jest właściwością świata. (Cyceron za Chryzypem)
  • Mundus vult decipi, ergo decipiatur – świat chce być oszukiwany, niechże więc będzie
  • Mutato nomine de te fabula narratur - o tobie ta bajka mówi, choć pod zmienionym imieniem (Horacy)

N

  • Natura horret vacuum – natura nie znosi próżni.
  • Naturalia non sunt turpia – rzeczy naturalne nie są wstrętne
  • Navigare necesse est, vivere non est necesse – Żeglowanie jest konieczne, życie nie – Marek Antoniusz. do żeglarzy, aby wypłynęli w sztorm z Egiptu ze zbożem dla głodującego Rzymu. (Plutarch za Pompejuszem Wielkim)
  • Ne puero gladium – nie dawaj dziecku miecza do ręki
  • Ne quid nimis – nic ponad miarę. (Solon)
  • Ne sutor supra crepidam iudicet – niech szewc nie ocenia tego, co jest powyżej trzewika. (Pliniusz Starszy)
  • Nec Hercules contra plures – nawet Herkules nie pomoże przeciw wielkiej liczbie (popularna wersja: I Herkules d*pa, kiedy ludzi kupa, polski odpowiednik siła złego na jednego)
  • Nec locus ubi Troia – nie ma śladu gdzie była Troja
  • Nec temere, nec timide – bez zuchwałości, ale i bez lęku (maksyma łacińska)
  • Nec tecum possum vivere, nec sine te – nie mogę żyć z tobą ani bez ciebie
  • Necesse est multos timeat quem multi timent – wielu musi się bać ten, kogo wielu się boi. (Seneka za Decimusem Laberiuszem)
  • Nemo ante mortem beatus – nikogo nie można nazwać szczęśliwym przed śmiercią. (Solon)
  • Nemo est casu bonus – nikt nie jest dobry przez przypadek. (Seneka)
  • Nemo iudex idoneus in propria causa – nikt nie jest odpowiednim sędzią we własnej sprawie.
  • Nemo iudex in sua causa – nikt nie jest (nie może być) sędzią we własnej sprawie
  • Nemo potest duobus dominis servire – nikt nie może służyć dwom panom. (Jezus Chrystus)
  • Nemo propheta in patria sua – nikt nie jest prorokiem we własnej ojczyźnie.
  • Nemo regere potest nisi qui et regi – tylko ten umie rządzić, kto umie być posłusznym władzy. (Seneka, Solon)
  • Nemo sapiens nisi patiens – nie jest mądry, kto nie jest cierpliwy
  • Nemo sine vitiis est – nikt nie jest bez wad
  • Neque ignorare medicum oportet quae sit aegri natura
  • Nervus belli pecunia – pieniądz jest nerwem wojny. (Cyceron)
  • Nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua – niech nie wie lewica twoja, co prawica twoja czyni. (Jezus Chrystus o jałmużnie)
  • Nihil est ab omni parte beatum – nie ma bezwzględnego szczęścia
  • Nihil est in intellectu quin prius fuerit in sensu – nie ma nic w umyśle, czego by przedtem w zmysłach nie było (Arystoteles).
  • Nihil lacrima citius arescit – nic nie wysycha szybciej niż łza (Rhetorica ad Herennium, II, 31, 50; Cycero De inventione I, 56, 109)
  • Nihil novi sub sole – nic nowego pod słońcem
  • Nil admirari – niczemu się nie dziwić. (Horacy)
  • Nil desperandum – nie należy rozpaczać. (Horacy)
  • Nil homini certum est – dla człowieka nie ma nic pewnego. (Owidiusz)
  • Nil nisi bene – mów dobrze lub wcale.
  • Nil novi sub sole – nic nowego pod słońcem. (Kohelet)
  • Nimium civiles viles – zbyt grzeczni bywają ordynarni
  • Nolens volens – chcąc nie chcąc.
  • Noli me tangere – nie dotykaj mnie. (Jezus Chrystus do Marii Magdaleny po swoim zmartwychwstaniu)
  • Noli turbare circulos meos – nie zamazuj moich kół. (Archimedes)
  • Nolite iudicare, et non iudicabimini – nie sądźcie, a nie będziecie sądzeni. (Jezus Chrystus)
  • Nolunt, ubi velis, ubi nolis, cupiunt – kiedy chcesz, odmawiają, kiedy nie chcesz, pragną. (Terencjusz)
  • Nomina stultorum semper parietibus haerent – imiona głupców zawsze wypisane są na murach
  • Nomina sunt odiosa – nie należy wymieniać nazwisk. (Cyceron)
  • Non compos mentis – niespełna rozumu.
  • Non est beatus, esse se qui non putat – nie jest szczęśliwy, kto się za szczęśliwego nie uważa. (Seneka za Publiliuszem Syrusem)
  • Non est bonum esse hominem solum – nie jest dobrze człowiekowi być samemu.
  • Non est potestas nisi a Deo – wszelka władza pochodzi od Boga. (Św. Paweł)
  • Non est viri timere sudorem – nie przystoi mężczyźnie bać się ciężkiej pracy. (Seneka)
  • Non in solo pane vivit homo – nie samym chlebem człowiek żyje. (Księga Powtórzonego Prawa)
  • Non licet – nie wolno; nie godzi się.
  • Non liquet – nic stąd nie wynika.
  • Non mortem timemus, sed cogitationem mortis – nie śmierci się boimy, lecz myśli o śmierci. (Seneka)
  • Non nova, sed novae – nie nowa rzecz, ale w nowy sposób przedstawiona.
  • Non omnia possumus omnes – nie wszystko możemy wszyscy.
  • Non omnis moriar – nie wszystek umrę (Horacy, Pieśni III, 30, 6)
  • Non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est – nie ten jest biedny, kto posiada mało, lecz ten, kto pragnie więcej. (Seneka)
  • Non scholae, sed vitae discimus – uczymy się nie dla szkoły, ale dla życia (odwrócona myśl Seneki Młodszego, który mówi: Non vitae, sed scholae discimus – '(niestety) nie uczymy się dla życia, ale dla szkoły'.
  • Non vestimentum virum ornat, sed vir vestimentum – nie szata zdobi człowieka, lecz człowiek szatę.
  • Non vini vi no, sed vi no aquae – Nie żegluję siłą wina, lecz wody.
  • Non, ut edam, vivo sed ut vivam, edo – nie po to żyję, by jeść, lecz po to jem, aby żyć.
  • Nosce te ipsum! – poznaj siebie samego.
  • Nuda veritas – naga prawda. (Horacy)
  • Nulla aetas ad discendum sera. – dosł. Żaden wiek (nie jest) do nauki zbyt późny.
  • Nulla dies sine linea – ani dnia bez linii – ani jednego dnia bez pracy. (Apelles)
  • Nulla est medicina sine lingua Latina – Niczym jest medycyna bez jezyka łacińskiego
  • Nulla invidia sine amore – nie ma zazdrości bez miłości
  • Nulla poena sine lege – nie ma kary bez przepisu prawa.
  • Nulla regula sine exceptione – nie ma reguły bez wyjątku
  • Nulla res tam necessaria est quam medicina
  • Nulla sine Deo mens bona est – bez Boga żadna myśl nie jest dobra. (Seneka)
  • Nullum crimen sine lege – nie ma przestępstwa bez prawa (przepisu) (co nie zostało zabronione, jest dozwolone)
  • Nullum est iam dictum, quod non sit dictum prius – nie ma takiej rzeczy powiedzianej, która nie zostałaby już powiedziana wcześniej (= wszystko już było) (Terencjusz, "Eunuch" 40)
  • Nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit – nie było wielkiego geniuszu bez domieszki szaleństwa.
  • Num custos fratris mei sum ego? – czyż jestem stróżem brata mego? Księga Rodzaju (Kain do Boga, po tym jak zabił Abla)
  • Nunc est bibendum – teraz pijmy. (Horacy)

O

  • O quam misericors est Deus, pius et iustus – o jakże miłosierny, sprawiedliwy i łagodny jest Bóg!
  • O quam salubre, quam iucundum et suave est sedere in solitudine et tacere et loqui cum Deo – o jak zbawiennie, jak słodko i przyjemnie jest siedzieć w ciszy i milczeć i rozmawiać z Bogiem!
  • O, imitatores, servum pecus! – o, naśladowcy, trzodo niewolników!
  • O, sancta simplicitas! – o, święta naiwności! (Jan Hus)
  • O, spectaculum miserum et acerbum! – o, widowisko nędzne i przykre!
  • O tempora! O mores! – o czasy! O obyczaje! (Cyceron, In Catilinam I, 1)
  • Obsequium amicos, veritas odium parit – schlebianie przysparza przyjaciół, prawda jest w nienawiści (dosł. "rodzi nienawiść").
  • Oculi plus vident quam oculus – oczy widzą więcej niż oko
  • Oculum pro oculo, dentem pro dente – oko za oko, ząb za ząb.
  • Oderint, dum metuant – niech nienawidzą, byleby się bali.
  • Odi et amo – nienawidzę i kocham. (Katullus)
  • Odi profanum vulgus et arceo – gardzę nieoświeconym tłumem i trzymam się od niego z dala (Horacy)
  • Omne ignotum pro magnifico – wszystko, co nieznane, wydaje się wspaniałe. (Tacyt)
  • Omne trinum perfectum – wszystko co potrójne (jest) doskonałe
  • Omnes homines sibi sanitatem cupiunt, saepe autem omnia, quae valetudini contraria sunt, faciunt – wszyscy życzą sobie zdrowia, ale często robią to, co zdrowiu szkodzi
  • Omnes qui acceperint gladium, gladio peribunt – wszyscy, którzy za miecz chwytają, od miecza zginą. (Jezus Chrystus)
  • Omnia mea mecum porto – wszystko co moje noszę ze sobą (Bias z Prieny)
  • Omnia orta occidunt et aucta sensecunt – wszystko, co powstało, ginie, a co wzrosło, starzeje się. (Salustiusz)
  • Omnia possibilia sunt apud Deum – u Boga wszystko jest możliwe. (Jezus Chrystus)
  • Omnia subiecta sunt naturae – wszystko podlega naturze. (Demokryt i Epikur)
  • Omnis ars naturae imitatio est – wszelka sztuka jest naśladowaniem natury. (Seneka)
  • Omnis homo mendax – każdy człowiek jest kłamcą. (Księga Psalmów)
  • Omnis qui se exaltat, humiliabitur – każdy, kto się wywyższa, będzie poniżony. (Św. Łukasz)
  • Omnium artium medicina nobilissima est – ze wszystkich nauk medycyna jest najszlachetniejsza
  • Optimum medicamentum quies est – najlepszym lekarstwem jest spokój
  • Ora et labora – módl się i pracuj
  • Ora pro nobis – módl się za nami
  • Otium pulvinar satanae – nieróbstwo jest łożem szatana
  • Otium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura – życie bez zajęć naukowych i literackich jest śmiercią i grobem żywego człowieka. (Seneka)

P

  • Pacta sunt servanda – należy dotrzymywać układów.
  • Panem et circenses – chleba i igrzysk.
  • Parcere subiectis et debellare superbos – oszczędzać zwyciężonych, a dumnych poskramiać. (Wergiliusz)
  • Pater noster – Ojcze nasz
  • Pax melior est quam iustissimum bellum – pokój jest lepszy od najsłuszniejszej wojny
  • Pecunia non olet – pieniądz nie śmierdzi (Cesarz Wespazjan wg Swetoniusza Ves. 23, 3)
  • Pedibus in sententiam ire – głosować nogami (w senacie rzymskim).
  • Per aspera ad astra – przez trudy do gwiazd – przez ciernie do gwiazd. (Seneka)
  • Per fas et nefas – prawem i bezprawiem (nie przebierając w środkach)
  • Per pedes apostolorum – na wzór apostołów; pieszo.
  • Per scientiam ad salutem aegroti – przez wiedzę do zdrowia chorego
  • Pereant qui ante nos nostra dixerunt – niech przepadną ci, którzy nasze słowa (mądre myśli) wypowiedzieli przed nami
  • Pereat mundus, fiat iustitia – niech zginie świat, byle było sprawiedliwie.
  • Periculum in mora – niebezpieczeństwo w zwłoce
  • Piscem natare doces – rybę uczysz pływać
  • Plenus venter non studet libenter – pełny brzuch uczy się niechętnie
  • Plures crapula quam gladius perdidit – pijaństwo gubi gorzej od miecza
  • Plurimos annos! – Sto lat! (dosł. Wielu lat!)
  • Plus dat, qui in tempore dat – dwa razy daje, kto prędko daje.
  • Plus ratio quam vis – rozum wyższy niż siła; niech przewodzi nie siła, lecz słuszność
  • Poetae nascuntur, oratores fiunt – poetami się rodzą, mówcami zostają.
  • Post cenam non stare sed mille passus meare – Po obiedzie nie stój, lecz przejdź tysiąc kroków
  • Post hoc non est propter hoc – potem nie znaczy dlatego
  • Post mortem est nulla voluptas – po śmierci nie czas na przyjemności
  • Potius sero quam numquam – lepiej późno niż wcale. (Liwiusz)
  • Praemonitus, praemunitus – ostrzeżony – uzbrojony
  • Praesente medico nihil nocet – w obecności lekarza nic nie szkodzi
  • Praevenire melius est quam praeveniri – lepiej jest wyprzedzać niż być wyprzedzanym
  • Primum non nocere – po pierwsze – nie szkodzić (Hipokrates)
  • Primum vivere, deinde philosophari – najpierw móc żyć, potem filozofować.
  • Primus in orbe deos fecit timor – bogów na świecie najpierw stworzył strach (Petroniusz)
  • Primus inter pares – pierwszy wśród równych.
  • Principes hominum, filii hominum, non est salus in illis – darmo szukać zbawienia u pierwszych wśród ludzi, u synów ludzi (Adam Mickiewicz, na podstawie Księgi Psalmów 145,3: nolite confidere in principibus, in filiis hominum, quibus non est salus)
  • Principiis obsta – zło niszcz w zarodku. (Owidiusz)
  • Prior tempore, potior iure – pierwszeństwo w czasie daje lepsze prawa.
  • Pro arte et studio – w obronie sztuki i nauki
  • Pro captu lectoris habent sua fata libelli – los książek zależy od pojętności czytelników. (Terencjanus Maurus)
  • Pro publico bono – dla dobra ogółu.
  • Probitas laudatur et alget – uczciwość zbiera pochwały i umiera z zimna. (Juwenalis)
  • Proprium ingenii humani est odisse, quem laeseris – właściwe jest naturze ludzkiej nienawidzić tego, kogo się obraziło. (Tacyt)
  • Pulvis es et in pulverem reverteris – prochem jesteś i w proch się obrócisz. (Księga Rodzaju)
  • Pulvis et umbra sumus – prochem i cieniem jesteśmy Horacy

Q

  • Quae nocent, docent – to, co szkodzi, uczy.
  • Quae vetera nunc sunt, fuerunt olim nova – to co teraz jest stare, kiedyś było nowe (Kwintylian)
  • Quae volumus, ea credimus libenter, at quae sentimus ipsi, reliquos sentire speramus – wierzymy chętnie w to, czego pragniemy, i spodziewamy się, że nasze uczucia podzielają inni (Juliusz Cezar)
  • Qualis artifex pereo! – jakiż artysta ginie we mnie. (Neron)
  • Qualis pater, talis filius – jaki ojciec, taki syn.
  • Qualis rex, talis grex – (dosłownie: jaki król, taka trzoda) jaki pan, taki kram.
  • Qualis vir, talis oratio – jaki mąż, taka mowa.
  • Quem di diligunt, adolescens moritur. – Wybrańcy bogów umierają młodo. (Plaut za Menandrem)
  • Quem Iuppiter vult perdere, dementat prius – kogo Jowisz chce zgubić, temu najpierw rozum odbiera. (Eurypides)
  • Qui asinum non potest, stratum caedit – kto nie może bić osła, bije worek. (Petroniusz)
  • Qui bibit, dormit; qui dormit, non peccat; qui non peccat, sanctus est (ergo: qui bibit – sanctus est) – kto pije – ten śpi, kto śpi – nie grzeszy, kto nie grzeszy – jest święty, a więc: kto pije, jest święty.
  • Quicquid agis, prudenter agas et respice finem – cokolwiek czynisz, czyń roztropnie i wypatruj końca (= miej na uwadze efekt).
  • Quicquid discis, tibi discis – czegokolwiek się uczysz, uczysz się dla siebie.
  • Quicquid Latine dictum sit, altum videtur – cokolwiek powiesz po łacinie brzmi mądrze.
  • Qui desiderat pacem, praeparet bellum chcesz pokoju, szykuj się do wojny.
  • Qui gladio ferit, gladio perit – kto mieczem wojuje od miecza ginie.
  • Qui non est adversum vos, pro vobis est – kto nie jest przeciwko wam, ten jest z wami. (Jezus Chrystus)
  • Qui non est mecum, contra me est – kto nie jest ze mną, jest przeciwko mnie (Jezus Chrystus)
  • Qui non laborat, non manducet – kto nie chce pracować, niech nie je. (Św. Paweł)
  • Qui rogat, non errat – kto pyta nie błądzi.
  • Qui scribit, bis legit – kto pisze, ten podwójnie czyta.
  • Qui tacet, consentire videtur – kto milczy, ten się zgadza.
  • Quia nominor leo – bo się nazywam lew. (Ezop)
  • Quid vesper ferat, incertum est – Nie wiadomo, co przyniesie wieczór.
  • Quis fallere possit amantem? – któż zdoła oszukać tego, kto kocha? (Wergiliusz, Eneida, IV, 296)
  • Quo vadis Domine – dokad zmierzasz Panie?
  • Quod erat demonstrandum - co było do udowodnienia - skrót c.b.d.o. ("co było do okazania").
  • Quod felix, faustum fortunatumque sit - Oby to było szczęśliwe, sprzyjające i pomyślne
  • Quod licet Iovi, non licet bovi – Co przystoi Jowiszowi, nie przystoi wołu (polskie: co wolno wojewodzie, to nie tobie smrodzie)
  • Quod me nutrit me destruit – to co mnie żywi zabija mnie
  • Quod medicina aliis, aliis est acre venenum – co dla jednych jest lekarstwem, dla innych jest straszną trucizną
  • Quod verum est, meum est – co jest prawdziwe, jest też moje. (Seneka)
  • Quot capita, tot sententiae – ile głów, tyle zdań (polskie: "co głowa to koncepcja")
  • Quot homines, tot sententiae – ilu ludzi, tyle zdań.
  • Quousque tandem (abutere Catillina, patientia nostra) ? – jak długo jeszcze (nadużywać będziesz, Katylino, naszej cierpliwości)? (Cyceron)

R

  • Rara avis – rzadki ptak. (Juwenalis)
  • Rationale animal est homo – człowiek jest istotą rozumną. (Seneka)
  • Rediit ad plures – wrócił do większości (tj. umarł)
  • Relata refero – powtarzam (tylko to), co słyszałem
  • Rem tene, verba sequentur – rzecz trzymaj, słowa nadążą za nim (trzymaj się tematu, a słowa się znajdą) (Kato Starszy)
  • Repetitio est mater studiorum – powtarzanie jest matką nauki (uczenia się)
  • Requestat in pace (R.I. P) – niech spoczywa w pokoju (napis na nagrobkach)
  • Res iudicata pro veritate habetur – sprawę osądzoną ostatecznie uważa się za rozstrzygniętą
  • Res sacra miser – nieszczęśliwy jest rzeczą świętą. (Seneka)
  • Res severa est verum gaudium – prawdziwa radość jest rzeczą poważną. (Seneka)
  • Respice finem – patrz końca.
  • Rex regnat sed non gubernat – król panuje, ale nie rządzi
  • Ridentem dicere verum – z uśmiechem mówić prawdę. (Horacy)
  • Risu inepto res ineptior nulla est – nie ma nic mniej stosownego od śmiechu nie w porę (Katullus, 39, 16)
  • Rixari de asini umbra – spierać się o cień osła; o rzecz błachą.
  • Risum teneatis, amici? – czyżbyście się mogli powstrzymać od śmiechu, przyjaciele? (Horacy)
  • Roma locuta, causa finita – Rzym przemówił, sprawa skończona
  • Romanus sedendo vincit – Rzymianin siedząc zwycięża.
  • Rosa pulchra est – Róża piękną jest.

S

  • Sacra populi lingua est – język ludu jest rzeczą świętą. (Seneka Starszy)
  • Saepe est etiam sub palliolo sordido sapientia. – często jest tak, że pod płaszczem ubogim mądrość się skrywa.
  • Saepe morborum gravium exitus incerti sunt – jak się zakończy ciężka choroba jest często niepewne (mimo, że pacjent ciężko choruje, zawsze może wyzdrowieć)
  • Salus aegroti suprema lex esto – zdrowie chorego najwyższym prawem
  • Salus populi suprema lex esto – dobro ludu najwyższym prawem. (Cyceron)
  • Salus rei publicae suprema lex esto – dobro państwa najwyższym prawem (Cyceron)
  • Sapere aude – odważ się być mądrym (Horacy)
  • Sapienta ars vivendi putanda est – mądrość należy uważać za sztukę życia
  • Sapienti sat – mądremu wystarczy. (Plaut), mądrej głowie dość dwie słowie (zob. Dictum sapienti sat)
  • Satis verborum – wystarczy słów.
  • Scientiae radices amarae, fructus dulces – Wiedzy korzenie niemiłe, owoc słodki.
  • Scio me nihil scire – wiem, że nic nie wiem (Sokrates)
  • Scribere scribendo, dicendo dicere disces – pisać uczysz się pisząc, mowy – mówiąc
  • Se contentus est sapiens – mędrzec zadowala się sobą. (Seneka)
  • Semel emissum volat irrevocabile verbum – słowo raz wypowiedziane nie powraca. (Horacy)
  • Semper avarus eget – skąpiec zawsze cierpi niedostatek. (Horacy)
  • Semper fidelis – zawsze wierny
  • Semper in altum – zawsze wzwyż
  • Semper invicta – zawsze niezwyciężona (dewiza, obecna w herbie Warszawy)
  • Semper paratus – zawsze gotowy
  • Seniores priores – starsi mają pierwszeństwo.
  • Sero venientibus ossa – kości (zostają) dla tych, którzy przychodzą za późno (na ucztę); kto późno przychodzi, ten sam sobie szkodzi
  • Serviatus status brevis est – Trzeźwość jest stanem przejściowym
  • Si ad naturam vives, numquam eris pauper – jeśli będziesz żyć w zgodzie z naturą, nigdy nie będziesz ubogi. (Seneka)
  • Si Deus pro nobis, quis contra nos? – jeśli Bóg jest z nami, któż przeciwko nam? (Św. Paweł)
  • Si duo faciunt idem, non est idem – gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo. (Terencjusz)
  • Si non iurabis, non regnabis – jeżeli nie zaprzysięgniesz, nie będziesz panował
  • Si parva licet componere magnis – jeśli się godzi porównywać rzeczy małe z wielkimi.
  • Si tacuisses, philosophus mansisses – gdybyś milczał, byłbyś filozofem (a tak odezwaniem się ujawniłeś głupotę)
  • Si vis amari, ama! – chcesz być kochanym, kochaj! (Seneka)
  • Si vis pacem, para bellum – jeśli chcesz pokoju, przygotuj się do wojny (Wegecjusz)
  • Si vis pacem, para iustitiam – chcesz pokoju, czyń sprawiedliwość
  • Sibi omino similis
  • Sic itur ad astra – tak się idzie do gwiazd. (Wergiliusz)
  • Sic transit gloria mundi – tak przemija chwała tego świata
  • Sicut mater, ita et filia eius – jaka matka, taka córka. (Ezechiel)
  • Signum temporis – znak czasu.
  • Silva rerum – las rzeczy.
  • Similia similibus curantur – podobne leczy się podobnym (zasada medycyny ludowej: czymżeś się struł, tym się lecz) (homeopetia)
  • Sine ira et studio – bez gniewu i namiętności (Tacyt, Roczniki – zapewnienie o bezstronności autora)
  • Sine labore non erit panis in ore – bez pracy nie będzie chleba w ustach (polskie: Bez pracy nie ma kołaczy)
  • Sit nox cum somno, sit sine lite dies – niech noc nie będzie bezsenna, a dzień upłynie bez kłótni. (Marcjalis)
  • Sit tibi terra levis. – dosł. niechaj tobie ziemia lekka – niech ci ziemia lekką będzie. (Marcjalis za Eurypidesem)
  • Sola ratio perfecta beatum facit – tylko doskonały rozum czyni człowieka szczęśliwym. (Seneka)
  • Solus contra omnes – sam przeciw wszystkim
  • Spiritus flat ubi vult – duch tchnie, kędy chce. (Św. Jan)
  • Stultum facit fortuna, quem perdere vult – kogo los chce zgubić, tego głupcem czyni. (Publiliusz Syrus)
  • Suae quisque fortunae faber – każdy jest kowalem własnego losu
  • Sub specie aeternitatis – z punktu widzenia wieczności.
  • Summum ius, summa iniuria – najwyższe prawo to najwyższa niesprawiedliwość; ścisłe trzymanie się litery prawa prowadzi do wydawania krzywdzących wyroków.
  • Superflua non nocent – nadmiar nie szkodzi
  • Sursum corda! – w górę serca! – nie traćcie ducha. (Jeremiasz)
  • Sus Minervam docet – świnia poucza Minerwę.
  • Sustine et abstine – cierp i panuj nad sobą. (Epiktet)

T

  • Tabula rasa – czysta tablica.
  • Tace, Fatua! – Milcz, Głupia! (Zygmunt I Stary do żony Bony Sforzy)
  • Taedium vitae – wstręt do życia.
  • Talis pater, talis flius – Jaki ojciec, taki syn.
  • Tarde venientibus ossa – dosł. Dla leniwie przychodzących kości – spóźnionym dostają się kości
  • Te Deum laudamus – Ciebie, Boga, wychwalamy.
  • Tempora labuntur tacitisque senescimus annis – czas upływa, a my starzejemy się niepostrzeżenie (dosł. wraz z cicho upływającymi latami) (Owidiusz, Fasti, VI, 771)
  • Tempora mutantur et nos mutamur in illis – czasy się zmieniają i my zmieniamy się wraz z nimi.
  • Tempus fugit, aeternitas manet – czas ucieka, wieczność pozostaje (trwa) (Wergiliusz)
  • Terribilis est locus iste – przerażające jest owo miejsce
  • Tertius gaudens – trzeci się cieszy (polskie: gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta)
  • Testis unus, testis nullus – jeden świadek, żaden świadek.
  • Tota vita discendum est mori – przez całe życie trzeba się uczyć umierać. (Seneka)
  • Totus Tuus – Cały Twój
  • Trahit sua quemque voluptas – każdy ulega swoim namiętnościom. (Wergiliusz)
  • Transire suum pectus mundoque potiri – wznieść się ponad granice ludzkich możliwości i przewodzić światu
  • Tres faciunt collegium – trzech tworzy stowarzyszenie (zwyczajowe i prawne minimum do założenia stowarzyszenia)
  • Treuga Dei – rozejm Boży
  • Tu dices – Ty tak powiesz
  • Tua res agitur, paries cum proximus ardet – o ciebie chodzi, gdy płonie dom sąsiada. (Horacy)
  • Tuta timens – bojąc się rzeczy bezpiecznych.

U

  • Ubi bene, ibi patria – gdzie dobrze, tam ojczyzna.
  • Ubi concordia, ibi victoria – gdzie zgoda, tam zwycięstwo
  • Ubi dubium, ibi libertas – gdzie jest zwątpienie, tam jest wolność
  • Ubi lex, ibi poena – gdzie prawo, tam i kara.
  • Ubi tu Gaius, ibi ego Gaia – gdzie ty Gajuszem, tam ja Gają (starożytna formuła ślubna wypowiadana przez pannę młodą)
  • Ultio doloris confesio est – zemsta jest przyznaniem się do cierpienia [Seneka]
  • Ultra posse nemo obligatur – nikt nie jest zobowiązany zrobić więcej niż może.
  • Unum castigabis, centum emendabis – jednego zganisz, a stu (tym) naprawisz
  • Usus magister est optimus – doświadczenie jest najlepszym nauczycielem, Cyceron
  • Unus pro multis – jeden za wszystkich. (Wergiliusz)
  • Usus est tyrannus – zwyczaj jest tyranem.
  • Ut ameris, amabilis esto – jeśli chcesz być kochanym, bądź godny miłości
  • Ut pictura poesis – poezja jest jak obraz Horacy
  • Ut sementem feceris, ita metes – jak posiejesz, tak zbierzesz.
  • Ut sis nocte levis, sit tibi cena brevis! – abyś był lekki w nocy, krótko jedz
  • Utilam falsus vates sim! – obym był fałszywym prorokiem!
  • Utile dulci miscere – łączyć przyjemne z pożytecznym.

V

  • Vade mecum! – dosłownie: chodź ze mną (postępuj jak wskazano – nazwa poradników)
  • Vae misero mihi – biada mi nieszczęsnemu (Terencjusz, Andria 302)
  • Vae victis! – biada zwyciężonym! Król Galów, Brennus. (porównaj gloria victis)
  • Vale et me ama – żegnaj i kochaj mnie (forma zakończenia listu)
  • Vanitas vanitatum et omnia vanitas – marność nad marnościami i wszystko marność
  • Varietas delectat – zmienność sprawia przyjemność (wg Rhetorica ad Herennium III, 12, 22–zasada starożytnej retoryki nakazująca urozmaicać tok przemówienia, żeby zapobiec jego monotonii a tym samym zmęczeniu i znudzeniu słuchaczy).
  • Vanitas vanitatum et omnia vanitas – marność nad marnościami i wszystko marność. (Kohelet)
  • Varium et mutabile semper femina – chwiejną i zmienną jest zawsze kobieta. (Wergiliusz)
  • Veni, vidi, vici – przyszedłem, zobaczyłem, zwyciężyłem (wg Plutarcha słowa Juliusza Cezara po zwycięstwie nad Farnacesem, królem Pontu)
  • Venimus, vidimus, Deus vicit – przybyliśmy, zobaczyliśmy, Bóg zwycięzył (Jan III Sobieski, przesyłając papieżowi Innocentemu XI chorągiew Proroka zdobytą w 1683 r. pod Wiedniem)
  • Ventum seminabunt et turbinem metent – wiatr siać będą, a zbierać burzę. (Księga Ozeasza)
  • Verba docent, exempla trahunt – słowa uczą, przykłady pociągają.
  • Verba volant, scripta manent – słowa ulatują, pismo zostaje.
  • Veritas odium parit, obsequium amicos – prawda rodzi nienawiść, ustępliwość przyjaciół. (Terencjusz)
  • Venter non habet aures – brzuch nie ma uszu; słowami głodnego nie nakarmisz
  • Verba docent, exempla trahunt – słowa uczą, przykłady pociągają (skłaniają do naśladowania)
  • Verba et voces praetereaque nihil – słowa i słowa, nic ponadto
  • Verba volant, scripta manent – słowa ulatują, pismo pozostaje
  • Veritas temporis filia est – prawda jest córką czasu (= z czasem wszystko wychodzi na jaw; wg Gelliusza XII, 11, 7 "słowa któregoś z dawnych poetów, którego nazwisko mi teraz wyleciało z pamięci")
  • Verus amicus rara avis est – prawdziwy przyjaciel jest rzadkim ptakiem
  • Vestigia terrent – ślady odstraszają (a więc nie wchodźmy do jaskini, jeżeli widać tylko ślady wchodzących)
  • Videant consules, ne quid res publica detrimenti capiat – niechaj baczą konsulowie, by rzeczpospolita nie poniosła jakiej szkody.
  • Video lupum – widzę wilka (polskie: O wilku mowa, a wilk tuż)
  • Video meliora proboque, deteriora sequor – widzę lepsze i pochwalam, ale idę za gorszym (Owidiusz)
  • Vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam – czuwajcie więc, bo nie znacie dnia ani godziny. (Św. Mateusz)
  • Vince in bono malum – zło dobrem zwyciężaj. (Św. Paweł)
  • Vino pellite curas – winem odpędźcie troski. (Horacy)
  • Vinum incendit iras – wino rozpala gniew. (Seneka)
  • Virtus ad beate vivendum sufficit – cnota wystarcza do szczęścia. (Seneka)
  • Virtus est perfecta ratio – cnota jest doskonałym rozumem. (Cyceron)
  • Virtuti militari. – męstwu żołnierskiemu
  • Vis maior – siła wyższa.
  • Vita mancipio nulli datur, omnibus usu – życia nikt nie otrzymuje na własność, lecz wszyscy do użytku. (Lukrecjusz)
  • Viva vox docet – żywe słowo kształci
  • Vivere militare est – życie jest walką. (Seneka)
  • Vivere nolit, qui mori non vult – kto nie chce umierać, ten nie chce też żyć. (Seneka)
  • Volenti nihil difficile – dla chcącego nic trudnego.
  • Volenti non fit iniuria – chcącemu nie dzieje się krzywda
  • Vos estis sal terrae; vos estis lux mundi – wy jesteście solą ziemi; wy jesteście światłością świata. (Jezus Chrystus do apostołów)
  • Vox clamantis in deserto – głos wołającego na pustyni. (Księga Izajasza)
  • Vox populi, vox Dei – głos ludu, to głos Boga (Alkuin – ok. 735–804)
  • Vulgare amici nomen, sed rara est fides – słowo "przyjaciel" jest pospolite, ale lojalność jest bardzo rzadka
  • Vulnerant omnes, ultima necat. – ranią wszystkie, ostatnia zabija (o godzinach; napis na zegarze)

Zobacz też