Sentencje i zwroty łacińskie: Różnice pomiędzy wersjami
Usunięta treść Dodana treść
→M: popr. błędne tłumaczenie |
m →A: formatowanie automatyczne |
||
Linia 3: | Linia 3: | ||
==A== |
==A== |
||
* ''A fructibus eorum cognoscetis eos'' |
* ''A fructibus eorum cognoscetis eos'' – po ich owocach ich poznacie. (Jezus Chrystus) |
||
* ''Ab alio exspectes, alteri quod feceris'' – od innego oczekuj tego, co robisz drugiemu; W znaczeniu ''jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie'' (Seneka) |
* ''Ab alio exspectes, alteri quod feceris'' – od innego oczekuj tego, co robisz drugiemu; W znaczeniu ''jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie'' (Seneka) |
||
Linia 11: | Linia 11: | ||
* ''Ab Iove principium'' – początek od Jowisza (Wergiliusz) W znaczeniu ''zaczynać od osoby lub sprawy najważniejszej.'' |
* ''Ab Iove principium'' – początek od Jowisza (Wergiliusz) W znaczeniu ''zaczynać od osoby lub sprawy najważniejszej.'' |
||
* ''Ab ovo'' – od jaja (Horacy) W znaczeniu ''Od początku'' |
* ''Ab ovo'' – od jaja (Horacy). W znaczeniu ''Od początku'' |
||
* ''Ab ovo usque ad mala'' – od jajka do jabłek (Horacy) W znaczeniu ''Od początku do końca.'' |
* ''Ab ovo usque ad mala'' – od jajka do jabłek (Horacy) W znaczeniu ''Od początku do końca.'' |
||
* ''Ab urbe condita'' |
* ''Ab urbe condita'' – od założenia Rzymu; przen. od początku. (Tytus Liwiusz) |
||
* ''Absens carens'' – nieobecny traci |
* ''Absens carens'' – nieobecny traci |
||
Linia 31: | Linia 31: | ||
* ''Actus hominis non dignitas iudicentur'' – niech będą sądzone czyny człowieka, a nie jego godność (Minucjusz) |
* ''Actus hominis non dignitas iudicentur'' – niech będą sądzone czyny człowieka, a nie jego godność (Minucjusz) |
||
* ''Ad futuram rei memoriam'' |
* ''Ad futuram rei memoriam'' – na przyszłą rzeczy pamiątkę. |
||
* ''Ad kalendas Graecas'' |
* ''Ad kalendas Graecas'' – (dosłownie: do greckich [[w:Kalendy|kalend]]) na czas nieokreślony. (Oktawian August) |
||
* ''Ad maiorem Dei gloriam'' |
* ''Ad maiorem Dei gloriam'' – dla większej chwały Bożej. (św. Ignacy Loyola) |
||
* ''Ad patres'' |
* ''Ad patres'' – (udać się) do ojców; umrzeć. |
||
* ''Ad perpetuam rei memoriam'' |
* ''Ad perpetuam rei memoriam'' – na wieczną rzeczy pamiątkę. |
||
* ''Adhibe rationem difficultatibus'' – w trudnościach odwołuj się do rozumu (Seneka) |
* ''Adhibe rationem difficultatibus'' – w trudnościach odwołuj się do rozumu (Seneka) |
Wersja z 13:49, 13 wrz 2007
A
- A fructibus eorum cognoscetis eos – po ich owocach ich poznacie. (Jezus Chrystus)
- Ab alio exspectes, alteri quod feceris – od innego oczekuj tego, co robisz drugiemu; W znaczeniu jak Kuba Bogu, tak Bóg Kubie (Seneka)
- Ab equis ad asinos – z koni na osły (z deszczu pod rynnę)
- Ab Iove principium – początek od Jowisza (Wergiliusz) W znaczeniu zaczynać od osoby lub sprawy najważniejszej.
- Ab ovo – od jaja (Horacy). W znaczeniu Od początku
- Ab ovo usque ad mala – od jajka do jabłek (Horacy) W znaczeniu Od początku do końca.
- Ab urbe condita – od założenia Rzymu; przen. od początku. (Tytus Liwiusz)
- Absens carens – nieobecny traci
- Absit! – uchowaj, Boże!
- Absterget Deus omnem lacrimam ab oculis eorum – i otrze Bóg z ich oczu wszelką łzę (Apokalipsa św. Jana)
- Acta est fabula – Sztuka jest skończona (Oktawian August, Swetoniusz)
- Acti labores iucundi – Dokonane prace przyjemne.
- Actum ne agas – nie rób tego, co już jest zrobione (Terencjusz)
- Actus hominis non dignitas iudicentur – niech będą sądzone czyny człowieka, a nie jego godność (Minucjusz)
- Ad futuram rei memoriam – na przyszłą rzeczy pamiątkę.
- Ad kalendas Graecas – (dosłownie: do greckich kalend) na czas nieokreślony. (Oktawian August)
- Ad maiorem Dei gloriam – dla większej chwały Bożej. (św. Ignacy Loyola)
- Ad patres – (udać się) do ojców; umrzeć.
- Ad perpetuam rei memoriam – na wieczną rzeczy pamiątkę.
- Adhibe rationem difficultatibus – w trudnościach odwołuj się do rozumu (Seneka)
- Admoneri bonus gaudet – dobry człowiek z radością przyjmuje napomnienia (Seneka)
- Adversae res admonent religionem – przeciwności uczą pobożności
- Aequam memento rebus in arduis servare mentem non secus in bonis – pamiętaj zachować spokój umysłu tak w nieszczęściu jak i w powodzeniu (Horacy)
- Aequat omnes cinis; impares nascimur, pares morimur – wszystkich zrównuje proch; rodzimy się nierówni, równi umieramy (Seneka)
- Aeris alieni comes miseria – towarzyszką długu jest nędza
- Aetas dulcissima adulescentia est – najmilszm okresem życia jest młodość (Pliniusz Młodszy)
- Alea iacta est – kości zostały rzucone (Menander, Cezar)
- Alea, vina, Venus, per quae sum factus egenus – kości, wino i Wenus, przez to stałem się nędzarzem
- Alienis delectari malis – voluptas inhumana – cieszyć się z cudzego nieszczęścia to radość nieludzka
- Aliud clausum in pectore, aliud in lingua promptum habent – Ludzie mają co innego w sercu, co innego na języku (Salustiusz)
- Aliud est facere, aliud est dicere – co innego jest dotrzymać słowa, co innego obiecać
- Alter ego – drugie ja (Cyceron)
- Alteri vivas oportet, si tibi vis vivere – trzeba żyć dla innych, jeśli chcesz żyć z pożytkiem dla siebie (Seneka)
- Amantes amentes – zakochani są jak szaleńcy
- Amantium irae amoris integratio – kłótnie kochanków umacniają ich miłość (Terencjusz)
- Ambitiosa non est fames – głód nie ma ambicji (Seneka)
- Amici fures temporum – przyjaciele to złodzieje czasu.
- Amicorum omnia communia – u przyjaciół wszystko jest wspólne (Pitagoras)
- Amicum perdere est damnorum maximum – stracić przyjaciela to największa ze strat
- Amicus certus in re incerta cernitur – pewnego przyjaciela poznaje się w niepewnej sytuacji (Cyceron)
- Amicus optima vitae possesio – przyjaciel to największy skarb w życiu
- Amicus Plato, sed magis amica veritas – przyjacielem Plato, lecz większą przyjaciółką prawda (Arystoteles)
- Amicus stultorum similis efficietur – przyjaciel głupich stanie się do nich podobny (kto z kim przestaje, takim się staje)
- Amor caecus – ślepa miłość (Teokryta)
- Amor magister optimus – miłość najlepszym nauczycielem (Pliniusz Młodszy)
- Amor non quaerit, amor reperit – miłość nie szuka, miłość znajduje
- Amor omnibus idem – miłość dla wszystkich jednaka (Wergiliusz)
- Amor patriae nostra lex – Miłość do Ojczyzny naszym prawem (motto Polskiej Husarii)
- Amor tollit timorem – miłośc usuwa strach
- Amor vincit omnia – miłość wszystko zwycięża
- Amo te, ama me – kocham cię, kochaj mnie
- Anceps remedium melius quam nullum – niepewne lekarstwo lepsze niż żadne
- Anguis in herba – Wąż w trawie (ukryte niebezpieczeństwo)
- Anima vilis – podła dusza
- Animam debet – Winien duszę (zadłużony po uszy)
- Animos labor nutrit – praca karmi umysły (Cycero)
- Animus aeger semper errat – chory umysł zawsze błądzi
- Annus superior semper melior – Rok ubiegły zawsze lepszy
- Apage, Satanas! – Idź precz, szatanie!
- Aqua et panis est vita canis – woda i chleb to życie psa
- Arbiter elegantiarum – mistrz dobrego smaku (Tacyt o Petroniuszu)
- Arcus nimium tensus rumpitur – łuk zbytnio naciągniety pęka
- Argumentum pessimi turba – argumentem zła jest tłum
- Arma virumque cano – opiewam czyny orężne męża (Wergiliusz, początek Eneidy)
- Ars alit artificiem – sztuka żywi twórcę
- Ars est celare artem – sztuką jest ukryć sztukę (Owidiusz)
- Ars est philosophia vitae – filozofia jest sztuką życia
- Ars longa, vita brevis – sztuka długotrwała, życie krótkie (Seneka)
- Artes serviunt vitae, sapientia imperat – umiejętności służą życiu, mądrość nim włada
- Artificem commendat opus – dzieło mistrza chwali
- Asinus ad lyram – osioł przy lirze (Warron); pasuje jak wół do karety.
- Asinus asinorum – osioł nad osłami
- Asinus in tegulis – Osioł na dachu (zła wróżba)
- Attendite a falsis prophetis – strzeżcie się fałszywych proroków (Jezus Chrystus)
- Audaces fortuna iuvat timidosque repellit – śmiałym los sprzyja i bojaźliwych odtrąca (Horacy)
- Audi multa, loquere pauca – słuchaj dużo, mów mało
- Audiatur et altera pars – należy wysłuchać i drugiej strony (Seneka)
- Aurea dicta – złote słowa (Lukrecjusz)
- Aurea mediocritas – złoty środek (umiar) (Horacy)
- Auribus frequenitius quam lingua utere – uszu używaj częściej niż języka
- Aut amat, aut odit mulier, nil est tertium – kobieta albo kocha albo nienawidzi, nie ma nic trzeciego (Publiliusz Syrus)
- Aut bibat, aut abeat – Niech pije albo niech sobie idzie (Cyceron)
- Aut Caesar aut nihil – być albo Cezarem, albo niczym (Cezar Borgia)
- Avaritia et arrogantia praecipua validiorum vitia – chciwość i bezczelność to główne wady możnych
- Ave, Caesar, morituri te salutant – witaj, Cezarze, idący na śmierć cię pozdrawiają (Swetoniusz)
- Avida est periculi virtus – męstwo jest chciwe niebezpieczeństwa
- Avidis, avidis natura parum est – dla chciwych mało i całego świata (Seneka)
- Avito vivit honore – żyje zaszczytami przodków
B
- Barba non facit philosophum – Broda mędrcem nie czyni
- Beati pauperes spiritu - błogosławieni ubodzy w duchu. (Jezus Chrystus)
- Beatus, qui prodest, quibus potest – Szczęśliwy, kto pomaga, komu może
- Beatus, qui tenet – szczęśliwy kto rozumie; w "Zemście" dosłownie: "Szczęśliwy, kto trzyma (mieszek złota w ręku").
- Bellum omnia contra omnes - wojna wszystkich przeciwko wszystkim.
- Bene dignoscitur, bene curatur – dobra diagnoza podstawą dobrego leczenia
- Bene meritus - dobrze zasłużony.
- Bene olet, qui nihil olet – dobrze pachnie, kto niczym nie pachnie (wg Cycerona, Att. II, 1, 1)
- Benedictus qui venit in nomine Domini - błogosławiony, który idzie w imię Pańskie.
- Bis dat, qui cito dat – kto szybko daje, dwa razy daje (Publiliusz Syrus)
- Bona diagnosis, bona curatio – dobra diagnoza dobre leczenie
- Bona fide - w dobrej wierze.
- Bona valetudo melior est quam maximae divitiae – Dobry stan zdrowia jest lepszy niż największe bogactwo
- Bonum ex malo non fit - dobro nie rodzi się ze zła. (Seneka)
- Bos lassus fortius figit pedem - zmęczony wół szybciej pracuje.
C
- Caeca invidia est – zazdrość jest ślepa
- Captatio benevolentiae - zjednywanie sobie względów.
- Carpe diem quam minimum credula postero – chwytaj dzień (korzystaj z chwili), jak najmniej ufając przyszłości (Horacy)
- Carta non erubescit – papier się nie rumieni (ze wstydu; papier jest cierpliwy) Zob. epistola non erubescit
- Cave me, Domine, ab amico, ab inimico vero me ipse cavebo – Boże, strzeż mnie od przyjaciół, z wrogami poradzę sobie sam.
- Cedant arma togae! – niech oręż ustąpi przed togą! (Cycero)
- Certum est, quia impossibile est - jest pewne, ponieważ jest niemożliwe.
- Ceterum censeo Karthaginem esse delendam – Poza tym uważam, że Kartaginę należy zniszczyć – zob. Kato Starszy
- Cibi condimentum est fames – najlepszą przyprawą jest głód
- Cicer cum caule - groch z kapustą (tłumaczenie polskiego idiomu).
- Clara pacta claros faciunt amicos – jasne (tj. jednoznaczne, wyraźne, nie budzące wątpliwości) układy tworzą wiernych przyjaciół.
- Cogitationis poenam nemo patitur. – za myśli kary nikt nie ponosi.
- Cogitationum poenam nemo luit – nikt nie cierpiał za karę myślenia
- Cogito, ergo sum – myślę więc jestem Kartezjusz
- Cognosce te ipsum - poznaj samego siebie.
- Compos mentis – zdrów na umyśle
- Concordia civium murus urbium – zgoda obywateli, to mur obronny miast.
- Concordia domi, foris pax – zgoda w domu, pokój na zewnątrz.
- Conflabunt gladios suos in vomeres – przekują miecze swe na lemiesze. (Wulgata; Izajasz,2,4)
- Consensus facit legem - zgoda tworzy prawo.
- Consuetudo est altera natura - przyzwyczajenie jest drugą naturą. (Cyceron)
- Consuetudinis vis magna est – wielka jest siła przyzwyczajenia.
- Consuetudo altera natura est – przyzwyczajenie jest drugą naturą.
- Consummatum est - stało się. (Jezus Chrystus)
- Contra negantem principia non est disputandum – z kimś, kto zaprzecza pryncypiom, nie dyskutuje się (Arthur Schopenhauer za Arystotelesem)
- Contra vim mortis non est medicamen in hortis – przeciwko mocy śmierci nie ma ziół w ogrodach (na śmierć nie ma lekarstwa)
- Contra vim non valet ius - prawo jest bezsilne wobec przemocy.
- Contraria contrariis curantur – przeciwne (leczy się) przeciwnym (prastara zasada medyczna)
- Convenienter naturae vivere - żyć w zgodzie z naturą. (Zenon z Kitionu)
- Cornix cornici numquam confodit ocellum – kruk krukowi oka nie wykole
- Corrumpunt mores bonos colloquia mala - złe rozmowy psują dobre obyczaje.
- Corvus albus - biały kruk. (Juwenalis)
- Credo ut intelligam – wierzę, aby rozumieć (św. Anzelm z Canterbury), zasada ta stała się podstawą scholastyki.
- Crescit sub pondere virtus - prześladowana cnota wzrasta.
- Crux interpretum - (dosłownie: krzyż komentatorów) miejsce (w tekście) trudne do zrozumienia.
- Cucullus non facit monachum – kaptur nie czyni mnicha
- Cui bono? - na czyją korzyść? Lucjusz Kasjusz.
- Cuius regio eius religio – czyja władza, tego religia
- Cuiusvis hominis est errare, nullius nisi insipientis in errore perseverare – Każdy człowiek może zbłądzić, uparcie w błędzie trwa tylko głupi. Cyceron
- Cum debita reverentia - z należytym szacunkiem.
- Cum recte vivis, ne cures verba malorum – Skoro uczciwie żyjesz, nie dbaj o słowa złych ludzi. (Katon)
- Cum tacent, clamant - milcząc wołają (milczenie jest wymowniejsze od mowy) (Cyceron przeciw Katylinie)
- Cum ventis litigare - rzucać słowa na wiatr.
- Cura, ut valeas! – bądź zdrów (standardowa rzymska formuła pożegnania)
D
- Damnant quod non intellegunt – potępiają, czego nie rozumieją
- De caelo in caenum – Z nieba w błoto
- De fumo in flammam - z dymu w ogień; z deszczu pod rynnę.
- De gustibus non est disputandum – o smakach/gustach się nie dyskutuje
- De mortuis aut bene aut nihil - o zmarłych należy mówić dobrze albo nic. (Chilon ze Sparty)
- De mortuis nihil nisi bene – o zmarłych dobrze albo wcale (mówić)
- De te fabula narratur – o tobie mówi bajka
- Deum sequere – idź za wezwaniem boga (Cyceron, Seneka)
- Deus ex machina - bóg z machiny. (Często u Eurypidesa)
- Dictum sapienti sat (est) – powiedziane mądremu wystarczy (polskie: Mądrej głowie dość dwie słowie)
- Diem perdidi - straciłem dzień (bo nie zrobiłem nic dobrego). (Tytus)
- Dies irae - dzień gniewu. (Sofoniasz o dniu Sądu Ostatecznego)
- Difficile est satiram non scribere - trudno nie pisać satyry. (Juwenalis)
- Difficilis in otio quies - bezczynność nie daje odpoczynku.
- Dimidium facti, qui coepit, habet - kto zaczął, już zrobił połowę. (Horacy)
- Dis aliter visum est - inna jest wola bogów. (Publiliusz Syrus)
- Discenda est virtus - cnoty należy uczyć. (Seneka za Sokratesem)
- Divide et impera - dziel i rządź. (Filip, król Macedonii)
- Divitiae non sunt bonum - bogactwo nie jest dobrem. (Seneka za stoikami)
- Do ut des – daję, abyś dał (tzw. zasada wzajemności)
- Docendo discimus – nauczając, uczymy się (Seneka)
- Donec eris sospes, multos numerabis amicos, tempora si fuernit nubila solus eris. – dopóki będziesz szczęśliwy będziesz liczył (miał) wielu przyjaciół, gdy przyjdą czasy pochmurne (złe) będziesz sam. (Owidiusz, Tristia, I, 9, 5–6)
- Ducunt volentem fata, nolentem trahunt - powolnego prowadzą losy, opornego siłą ciągną. (Seneka za Kleantesem)
- Dulce et decorum est pro patria mori – słodko i zaszczytnie jest umierać za ojczyznę (Horacy, Pieśni)
- Dulcis est somnus operanti - słodki jest sen dla pracującego. (Kohelet)
- Dum spiro, spero – póki oddycham, mam nadzieję (póty żywota póki nadziei)
- Duo cum faciunt idem, non est idem - gdy dwóch robi to samo, to nie jest to samo.
- Duobus litigantibus tertius gaudet - gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta. (Ezop)
- Dura lex, sed lex – twarde prawo, ale prawo
- Dura necessitas – twarda konieczność
E
- E fructu arbor cognoscitur – drzewo rozpoznaje się po owocu
- E pluribus unum – z wielu jeden – motto USA od 1776 roku
- Ea natura multitudinis est: aut seruit humiliter aut superbe dominatur; libertatem, quae media est, nec struere modice nec habere sciunt – oto natura pospólstwa: albo służalczo się płaszczy, albo bezczelnie się panoszy; wolności, która jest pomiędzy tymi dwiema skrajnościami, ani cierpliwie budować, ani utrzymać nie umie (Liwiusz, XXIV, 25)
- Ecce homo – oto człowiek (słowa Piłata o Chrystusie)
- Edimus, ut vivamus, non vivimus, ut edamus - jemy po to, by żyć, a nie żyjemy po to, by jeść. (Plutarch)
- Egens aeque est is, qui non satis habet, et is, cui satis nihil potest esse – biedakiem jest zarówno ten, komu nie wystarcza, jak i ten, komu nic wystarczyć nie może ("Rhetorica ad Herennium", IV, 17, 24)
- Ego sum qui sum - jestem, który jestem. (Bóg do Mojżesza)
- Ego sum via et veritas, et vita - ja jestem drogą, prawdą i życiem. (Jezus Chrystus)
- Epistola (enim) non erubescit – list (bowiem) się nie rumieni (Cyceron, Listy)
- Equi donati dentes non inspiciuntur - darowanemu koniowi nie zagląda się w zęby.
- Eritis sicut dii scientes bonum et malum – będziecie jako bogowie znający dobro i zło (Księga Rodzaju, 3, 5)
- Errare humanum est - błądzić jest rzeczą ludzką. (Seneka Starszy)
- Est modus in rebus - (dosłownie: mają rzeczy swą miarę) wszystko ma swoje granice. (Horacy)
- Est modus in rebus (sunt certi denique fines) – w (wszystkich) rzeczach jest miara (której przekraczać nie należy) (Horacy, Satyry, 1, 1 106)
- Est vetus atque probus centum qui perficit annos – klasyk to ten, kto ukończy sto lat (Horacy, Listy II, 1, 39–zasada rozpoznawania wartościowej literatury po wieku, bo musi być dobre coś, co zainteresowało kilka kolejnych pokoleń)
- Et in sole maculae – i na słońcu są plamy
- Et tu, Brute, contra me - i ty, Brutusie, przeciwko mnie. (Cezar)
- Etiam latrones suis legibus parent - i zbóje mają swoje prawa. (Cyceron)
- Ex malis eligere minima - wybierać mniejsze zło. (Cyceron za Arystotelesem)
- Ex navicula navis - z łódeczki łódź
- Opis: motto widniejące na kilku wersjach pieczęci i herbów Łodzi.
- Ex nihilo nihil – z niczego nic
- Ex oriente lux - światło ze wschodu (przychodzi).
- Ex oriente lux, ex occidente lex – światło (kultury) ze wschodu, prawa z zachodu.
- Exegi monumentum aere perennius – postawiłem pomnik trwalszy od spiżu (Horacy, Pieśni)
- Exoriare aliquis nostris ex ossibus ultor – niech z naszych kości narodzi się mściciel. (Wergiliusz, Eneida)
- Experto credite - wierzcie doświadczonemu. (Wergiliusz)
- Extremis malis extrema remedia - na krańcowe zło krańcowe środki.
F
- Faber est quisque suae fortunae - każdy jest kowalem własnego losu. (Appiusz Klaudiusz)
- Fac fideli sis fidelis – bądź wierny temu, kto wierny tobie
- Facile omnes, cum valemus, recta consilia aegrotis damus – kiedy jesteśmy zdrowi, łatwo nam przychodzi dawać chorym dobre rady (Terencjusz, "Andria" 309)
- Facilius est consolari afflictum, quam sustinere – łatwiej jest pocieszać strapionego niż cierpieć
- Fallite fallentes – okłamujcie kłamiących (z Owidiusza "Sztuka kochania")
- Fama crescit eundo - plotka rośnie rozchodząc się. (Wergiliusz)
- Fames est optimus coquus - głód jest najlepszym kucharzem. (Cyceron)
- Fas est et ab hoste doceri – warto się uczyć i od wroga (Publius Ovidius Naso)
- Fata viam invenient – przeznaczenie znajdzie drogę
- Favete linguis - milczcie w skupieniu. (Horacy)
- Feci, quod potui, faciant meliora potentes - zrobiłem, co mogłem, kto potrafi, niech zrobi lepiej.
- Felix culpa - szczęśliwa wina. (Św. Augustyn o grzechu pierworodnym)
- Felix, qui potuit rerum cognoscere causas - szczęśliwy, kto zdołał poznać przyczyny wszechrzeczy. (Wergiliusz)
- Ferro et igni – ogniem i mieczem; Lukan (De bello civili, 2, 443) pisze, że Cezar wolałby spustoszyć kraj ogniem i mieczem (ferro populetur et igni), niż najechać go nie napotykając oporu gospodarzy. Stąd tytuł 1. części Trylogii H. Sienkiewicza (1884).
- Ferro ignique - (dosłownie: żelazem i ogniem) ogniem i mieczem.
- Fervet olla, vivit amicitia – garnek kipi, przyjaźń kwitnie
- Festina lente! – spiesz się powoli (Oktawian August)
- Fiat ius(titia), et pereat mundus – prawu(sprawiedliwości) musi się stać zadość, choćby świat miał zginąć
- Fiat iustitia, ruat caelum – sprawiedliwości musi się stać zadość, choćby niebo miało runąć
- Fiat lux - niech się stanie światłość. (Księga Rodzaju)
- Fides sine operibus mortua est - wiara bez uczynków jest martwa. (Św. Jakub)
- Finis coronat opus - koniec wieńczy dzieło. (Owidiusz)
- Finita est comoedia - komedia skończona.
- Flagrante bello – w pożodze wojny.
- Flagrante delicto – na gorącym uczynku
- Fluctuat nec mergitur – rzuca nim fala, lecz nie tonie (dewiza Paryża)
- Fortes fortuna adiuvat – śmiałym szczęście sprzyja
- Fortuna favet fortibus - los sprzyja dzielnym.
- Fraus latet in generalibus – w ogólnikach czai się oszustwo
- Fumum vendere - (dosłownie: sprzedawać dym) mamić obietnicami.
G
- Gallia est omnis divisa in partes tres – Galia jako całość dzieli się na trzy części (pierwsze słowa De bello Gallico Cezara)
- Gallus in suo sterquilinio plurimum potest – Kogut tylko na swoim gnojowisku dużo może. (Seneka)
- Genius loci - duch opiekuńczy miejsca.
- Gladiator in arena consilium capit - gladiator decyduje dopiero na arenie.
- Gloria in excelsis Deo et in terra pax hominibus bonae voluntatis - chwała na wysokościach Bogu, a na ziemi pokój ludziom dobrej woli. (Św. Łukasz)
- Gloria victis – chwała zwyciężonym (porównaj vae victis)
- Gloria virtuti resonat - sława jest echem cnoty.
- Graecum est, non legitur – to po grecku, tego się nie czyta
- Gratis accepistis, gratis date - darmo otrzymaliście, darmo dawajcie. (Jezus Chrystus do apostołów)
- Graves amicitiae principum – złowieszcza przyjaźń książąt (odprężenie kończące się awanturą, zimną a. gorącą wojną itd.)
- Graviora manent - najgorsze dopiero nadejdzie.
- Gutta cavat lapidem non vi, sed saepe cadendo / sic homo doctus fit non vi sed saepe studendo – kropla drąży kamień nie siłą, lecz częstym spadaniem, tak też człowiek nie staje się uczonym gwałtownie, lecz przez to, że często się uczy. (Owidiusz)
H
- Habent sua fata libelli – i księgi mają swoje losy
- Habet assentatio iucunda principia, eadem exitus amarissimos affert – Potakiwanie ma miłe początki, ale skutki przynosi bardzo przykre ("Rhetorica ad Herennium", IV, 15, 21)
- Habet et musca splenem – i mucha ma śledzionę (nawet ktoś niepozorny może się zdenerwować)
- Hannibal ad portas! (Hannibal ante portas!) – Hannibal u bram (Cyceron) bliskie niebezpieczeństwo.
- Hic Rhodus, hic salta – tu Rodos (wyspa), tu skacz! (zamiast gadać o skakaniu)
- Hic sunt leones – tu są lwy; używane na oznaczanie białych plam na mapach (porównaj z terra incognita)
- Hic vivi taceant. Hic mortui loquuntur. – Tu żywi niech milczą. Tu przemawiają zmarli. (Cyt. pochodzący z frontonu Biblioteki Aleksandryjskiej)
- Historia magistra vitae est – historia jest nauczycielką życia Cycero
- Historiam nescire hoc est semper puerum esse – Kto nie zna historii ten jest zawsze dzieckiem.
- Hodie mihi, cras tibi – dziś mi, jutro tobie
- Homines soli animalium non sitientes, bibimus – My ludzie jedyni ze stworzeń nie pragnąc, pijemy.
- Hominis est errare, insipientis in errore perseverare. – rzeczą ludzką jest błądzić, rzeczą głupców jest trwać w błędzie.
- Hominum causa omne ius constitutum sit. – wszelkie prawo winno być stanowione dla ludzi.
- Homo doctus in se semper divitias habet. – człowiek wykształcony w sobie zawsze bogactwo ma.
- Homo homini deus est – człowiek człowiekowi bogiem.
- Homo homini lupus est – człowiek człowiekowi wilkiem. (Plaut)
- Homo sacra res homini - człowiek jest rzeczą świętą dla człowieka. (Seneka)
- Homo sum, humani nil a me alienum puto – człowiekiem jestem i nic co ludzkie nie jest mi obce. (Terencjusz, Heauton timorumenos, 77)
- Honesta res est laeta paupertas - szacowna to rzecz pogodne ubóstwo. (Seneka za Epikurem)
- Honos habet onus – zaszczyt pociąga za sobą obowiązki.
- Horribile dictu - strach powiedzieć.
- Hospes hospiti sacer – gość świętością dla gospodarza.
- Hospes, hostis - każdy obcy to wróg.
- Humana non sunt turpia - co ludzkie, nie hańbi.
I
- Iacta alea est! – kości zostały rzucone! (wg Swetoniusza, słowa Juliusza Cezara przekraczającego Rubikon; synonim podjęcia nieodwracalnej decyzji)
- Ibi patria, ubi bene – tam ojczyzna gdzie dobrze (parafraza z Rozmów tuskulańskich Cycerona)
- Ignavis semper feriae - lenie zawsze mają święto
- Ignis, mare, mulier – tria mala – ogień, morze, kobieta – trzy nieszczęścia
- Ignis non exstinguitur igne - ognia nie gasi się ogniem.
- Ignorantia iuris nocet – nieznajomość prawa szkodzi
- Ignorantia legis excusat neminem – nieznajomość prawa nikogo nie tłumaczy (nie można zasłaniać się nieznajomością przepisów)
- Ignoti nulla cupido - nieznane nie nęci; nie pragnie się czegoś, o czym się nie wie, że istnieje.
- Impares nascimur, pares morimur - rodzimy się nierówni, umieramy równi. (Seneka)
- Imperare sibi maximum imperium est – rządzić sobą jest największą władzą
- Impos animi - słaby na umyśle
- Impossibilium nulla obligatio est - nikt nie jest zobowiązany do rzeczy niemożliwych.
- In aqua scribis - (dosłownie: piszesz na wodzie) niepewność realizacji.
- In arena aedificas - (dosłownie: budujesz na piasku) nierealne podstawy czegoś.
- In articulo mortis - w obliczu śmierci.
- In lacte matris praebibere - wyssać z mlekiem matki. (Św. Augustyn)
- In magnis et voluisse sat est - w rzeczach wielkich wystarczy chcieć. (Propercjusz)
- In omnibus requiem quaesivi, et nusquam inveni nisi in angulo cum libro. – wszędzie spokoju szukałem i nie znalazłem nigdzie, jak tylko w kątku z książką.
- In principio creavit Deus caelum et terram - na początku Bóg stworzył niebo i ziemię. (Księga Rodzaju)
- In principio erat Verbum - na początku było Słowo. (Św. Jan)
- In silvam ligna ferre - znosić drewno do lasu. (Horacy)
- In vino veritas - (dosłownie: prawda w winie) wino rozwiązuje język. (Platon)
- In vino veritas, in aqua sanitas – w winie prawda, w wodzie zdrowie
- Inter arma silent leges – wśród szczęku oręża milczą prawa
- Inter arma silent Musae - w czasie wojny milczą Muzy. (Cyceron)
- Inter malleum et incudem - między młotem i kowadłem. (Orygenes)
- Invidia gloriae assiduus est - zawiść jest stałym towarzyszem sławy.
- Invitum qui servat, idem facit occidenti - kto ocala kogoś wbrew jego woli, to tak jakby go zabijał. (Horacy)
- Ipsa sua melior fama - lepszy od swojej reputacji.
- Ira furor brevis est - gniew jest chwilowym szaleństwem. (Horacy)
- Ira sine viribus vana est - gniew nie poparty siłą jest próżny. Liwiusz, (Seneka)
- Is fecit, cui prodest – ten uczynił, czyja korzyść (ten jest sprawcą przestępstwa, komu przyniosło korzyść)
- Ite, missa est - idźcie, ofiara spełniona.
- Iucundi acti labores - miłe są trudy zakończone. (Cyceron)
- Iurare in verba magistri – przysięgać na słowa nauczyciela (Horacy, Listy) ślepo wierzyć; uznawać autorytet nauczyciela za argument ostateczny
- Iustitias vestras iudicabo - sprawiedliwość waszą sądzić będą.
L
- Labor omnia vincit – praca wszystko zwycięża
- Labores pariunt honores – trudy przynoszą zaszczyty
- Lapides clamabunt - kamienie wołać będą. (Jezus Chrystus na wezwanie faryzeuszy do uciszenia swoich uczniów)
- Lapis super lapidem non reliquentur hic - kamień na kamieniu tu nie pozostanie. (Jezus o Jerozolimie)
- Laudant, quod non intelligunt - chwalą to, czego nie rozumieją.
- Laudator temporis acti - chwalca przeszłości; konserwatysta.
- Laus alit artes - pochwała karmi sztukę. (Seneka za Enniuszem)
- Lavare manus - umywać ręce.
- Legant prius et postea despiciant – niech najpierw przeczytają, a potem lekceważą (a nie odwrotnie)
- Legere et non intellegere neglegere est – Czytać i nie rozumeć jest zaniedbaniem
- Lex retro non agit – prawo nie działa wstecz (nie podlega karze czyn, który nie był jeszcze zabroniony, gdy go popełniono)
- Liber is est existimandus, qui nulli turpitudini seruit – za człowieka wolnego trzeba uważać tego, kto nie służy żadnej niegodnej sprawie ("Rhetorica ad Herennium", IV, 17, 24)
- Libera te ex inferis – uchroń siebie przed piekłem
- Littera docet, littera nocet – słowo uczy, słowo szkodzi
- Littera scripta manet - słowo zapisane pozostaje.
- Litterae non erubescunt - pismo się nie rumieni. (Cyceron)
- Lucidus ordo - jasny układ; przejrzysta konstrukcja.
- Lupus in fabula - o wilku mowa, a wilk tuż. (Terencjusz)
- Lux in tenebris - światło w ciemnościach. (Św. Jan)
M
- Macte animo, iuvenis! – bądź mężny, młodzieńcze!
- Magnis nominis umbra - cień wielkiego imienia; cień dawnej świetności.
- Magna di curant, parva neglegunt – o wielkie rzeczy bogowie się troszczą, o małe nie dbają
- Magnorum non est laus sed admiratio – wielkich ludzi należy podziwiać, nie chwalić
- Magnum in parvo - (dosłownie: dużo w małym) wiele treści w krótkiej wypowiedzi.
- Magnus ille, qui in divitiis pauper est - wielki jest ten, kto w bogactwie żyje jak ubogi. (Seneka)
- Maior reverentia e longinquo - większy szacunek z daleka. (Cesarz Tyberiusz)
- Malum est in necessitate vivere, sed in necessitate vivere necessitas nulla est - źle jest żyć w okowach konieczności, żadna jednak konieczność nie zmusza nas do życia. (Seneka za Epikurem)
- Manus manum lavat – ręka rękę myje
- Mater semper certa est – matka jest zawsze pewna (macierzyństwa nie trzeba dowodzić). Fragment prawnej definicji rodziców znajdującej się w Kodeksie Justyniana (II, 4, 5): Mater semper certa est, etiamsi uolgo conceperit, pater uero is est, quem nuptiae demonstrant – tożsamość matki jest zawsze pewna, nawet jeśli potomstwo jest pozamałżeńskie; ojcem zaś jest ten, z kim matka pozostaje w związku małżeńskim.
- Me nemo ministro fur erit - nie będę pomocnikiem złodzieja. (Juwenalis)
- Mea culpa – moja wina
- Mea culpa, mea maxima culpa - moja wina, moja bardzo wielka wina
- Medice, cura te ipsum - lekarzu, wylecz samego siebie (Św. Łukasz)
- Medicus curat, natura sanat – lekarz leczy, natura uzdrawia
- Medio tutissimus ibis - najbezpieczniej chodzić środkiem.
- Melior est canis vivus leone mortuo - lepszy jest żywy pies od martwego lwa. (Kohelet)
- Memento mori – pamiętaj o śmierci
- Memoria minuitur nisi exercetur – pamięć maleje jeśli się jej nie ćwiczy
- Memini tui, memento mei – pamiętam o tobie, pamietaj o mnie
- Mens sana in corpore sano - w zdrowym ciele zdrowy duch (Juwenalis)
- Messis quidem multa, operarii autem pauci - żniwo wprawdzie obfite, ale robotników mało. (Jezus Chrystus)
- Mirabile dictu - aż dziw powiedzieć.
- Miscere utile dulci - łączyć przyjemne z pożytecznym. (Horacy)
- More antiquo - starym obyczajem.
- More maiorum - obyczajem przodków.
- Morituri te salutant – idący na śmierć pozdrawiają cię (do Cezara)
- Mors malum non est, sola ius aequum generis humani - śmierć nie jest złem, a jedynie prawem obowiązującym cały rodzaj ludzki. (Seneka)
- Mors meta malorum – śmierć kresem cierpień
- Mors sola – tylko śmierć
- Mortui sunt, ut liberi vivamus – umarli, byśmy mogli żyć jako wolni ludzie
- Mulieres in Ecclesiis taceant - kobiety mają milczeć w kościele. (Św. Paweł)
- Multum, non multa - (dosłownie: dużo, a niewiele) dużo pod względem jakości, mało pod względem ilości. (Pliniusz Młodszy)
- Mundi est propria virtus - cnota jest właściwością świata. (Cyceron za Chryzypem)
- Mundus vult decipi, ergo decipiatur – świat chce być oszukiwany, niechże więc będzie
- Mutato nomine de te fabula narratur - o tobie ta bajka mówi, choć pod zmienionym imieniem (Horacy)
N
- Natura horret vacuum – natura nie znosi próżni.
- Naturalia non sunt turpia – rzeczy naturalne nie są wstrętne
- Navigare necesse est, vivere non est necesse – Żeglowanie jest konieczne, życie nie – Marek Antoniusz. do żeglarzy, aby wypłynęli w sztorm z Egiptu ze zbożem dla głodującego Rzymu. (Plutarch za Pompejuszem Wielkim)
- Ne puero gladium – nie dawaj dziecku miecza do ręki
- Ne quid nimis – nic ponad miarę. (Solon)
- Ne sutor supra crepidam iudicet – niech szewc nie ocenia tego, co jest powyżej trzewika. (Pliniusz Starszy)
- Nec Hercules contra plures – nawet Herkules nie pomoże przeciw wielkiej liczbie (popularna wersja: I Herkules d*pa, kiedy ludzi kupa, polski odpowiednik siła złego na jednego)
- Nec locus ubi Troia – nie ma śladu gdzie była Troja
- Nec temere, nec timide – bez zuchwałości, ale i bez lęku (maksyma łacińska)
- Nec tecum possum vivere, nec sine te – nie mogę żyć z tobą ani bez ciebie
- Necesse est multos timeat quem multi timent – wielu musi się bać ten, kogo wielu się boi. (Seneka za Decimusem Laberiuszem)
- Nemo ante mortem beatus – nikogo nie można nazwać szczęśliwym przed śmiercią. (Solon)
- Nemo est casu bonus – nikt nie jest dobry przez przypadek. (Seneka)
- Nemo iudex idoneus in propria causa – nikt nie jest odpowiednim sędzią we własnej sprawie.
- Nemo iudex in sua causa – nikt nie jest (nie może być) sędzią we własnej sprawie
- Nemo potest duobus dominis servire – nikt nie może służyć dwom panom. (Jezus Chrystus)
- Nemo propheta in patria sua – nikt nie jest prorokiem we własnej ojczyźnie.
- Nemo regere potest nisi qui et regi – tylko ten umie rządzić, kto umie być posłusznym władzy. (Seneka, Solon)
- Nemo sapiens nisi patiens – nie jest mądry, kto nie jest cierpliwy
- Nemo sine vitiis est – nikt nie jest bez wad
- Neque ignorare medicum oportet quae sit aegri natura
- Nervus belli pecunia – pieniądz jest nerwem wojny. (Cyceron)
- Nesciat sinistra tua quid faciat dextera tua – niech nie wie lewica twoja, co prawica twoja czyni. (Jezus Chrystus o jałmużnie)
- Nihil est ab omni parte beatum – nie ma bezwzględnego szczęścia
- Nihil est in intellectu quin prius fuerit in sensu – nie ma nic w umyśle, czego by przedtem w zmysłach nie było (Arystoteles).
- Nihil lacrima citius arescit – nic nie wysycha szybciej niż łza (Rhetorica ad Herennium, II, 31, 50; Cycero De inventione I, 56, 109)
- Nihil novi sub sole – nic nowego pod słońcem
- Nil admirari – niczemu się nie dziwić. (Horacy)
- Nil desperandum – nie należy rozpaczać. (Horacy)
- Nil homini certum est – dla człowieka nie ma nic pewnego. (Owidiusz)
- Nil nisi bene – mów dobrze lub wcale.
- Nil novi sub sole – nic nowego pod słońcem. (Kohelet)
- Nimium civiles viles – zbyt grzeczni bywają ordynarni
- Nolens volens – chcąc nie chcąc.
- Noli me tangere – nie dotykaj mnie. (Jezus Chrystus do Marii Magdaleny po swoim zmartwychwstaniu)
- Noli turbare circulos meos – nie zamazuj moich kół. (Archimedes)
- Nolite iudicare, et non iudicabimini – nie sądźcie, a nie będziecie sądzeni. (Jezus Chrystus)
- Nolunt, ubi velis, ubi nolis, cupiunt – kiedy chcesz, odmawiają, kiedy nie chcesz, pragną. (Terencjusz)
- Nomina stultorum semper parietibus haerent – imiona głupców zawsze wypisane są na murach
- Nomina sunt odiosa – nie należy wymieniać nazwisk. (Cyceron)
- Non compos mentis – niespełna rozumu.
- Non est beatus, esse se qui non putat – nie jest szczęśliwy, kto się za szczęśliwego nie uważa. (Seneka za Publiliuszem Syrusem)
- Non est bonum esse hominem solum – nie jest dobrze człowiekowi być samemu.
- Non est potestas nisi a Deo – wszelka władza pochodzi od Boga. (Św. Paweł)
- Non est viri timere sudorem – nie przystoi mężczyźnie bać się ciężkiej pracy. (Seneka)
- Non in solo pane vivit homo – nie samym chlebem człowiek żyje. (Księga Powtórzonego Prawa)
- Non licet – nie wolno; nie godzi się.
- Non liquet – nic stąd nie wynika.
- Non mortem timemus, sed cogitationem mortis – nie śmierci się boimy, lecz myśli o śmierci. (Seneka)
- Non nova, sed novae – nie nowa rzecz, ale w nowy sposób przedstawiona.
- Non omnia possumus omnes – nie wszystko możemy wszyscy.
- Non omnis moriar – nie wszystek umrę (Horacy, Pieśni III, 30, 6)
- Non qui parum habet, sed qui plus cupit, pauper est – nie ten jest biedny, kto posiada mało, lecz ten, kto pragnie więcej. (Seneka)
- Non scholae, sed vitae discimus – uczymy się nie dla szkoły, ale dla życia (odwrócona myśl Seneki Młodszego, który mówi: Non vitae, sed scholae discimus – '(niestety) nie uczymy się dla życia, ale dla szkoły'.
- Non tam praeclarum est scire Latine, quam turpe nescire – znać łacinę nie jest tak chwalebnym, jak haniebnym jest jej nie znać (Cyceron, Brutus, 37, 140)
- Non vestimentum virum ornat, sed vir vestimentum – nie szata zdobi człowieka, lecz człowiek szatę.
- Non vini vi no, sed vi no aquae – Nie żegluję siłą wina, lecz wody.
- Non, ut edam, vivo sed ut vivam, edo – nie po to żyję, by jeść, lecz po to jem, aby żyć.
- Nosce te ipsum! – poznaj siebie samego.
- Nuda veritas – naga prawda. (Horacy)
- Nulla aetas ad discendum sera. – dosł. Żaden wiek (nie jest) do nauki zbyt późny.
- Nulla dies sine linea – ani dnia bez linii – ani jednego dnia bez pracy. (Apelles)
- Nulla est medicina sine lingua Latina – Niczym jest medycyna bez jezyka łacińskiego
- Nulla invidia sine amore – nie ma zazdrości bez miłości
- Nulla poena sine lege – nie ma kary bez przepisu prawa.
- Nulla regula sine exceptione – nie ma reguły bez wyjątku
- Nulla res tam necessaria est quam medicina
- Nulla sine Deo mens bona est – bez Boga żadna myśl nie jest dobra. (Seneka)
- Nullum crimen sine lege – nie ma przestępstwa bez prawa (przepisu) (co nie zostało zabronione, jest dozwolone)
- Nullum est iam dictum, quod non sit dictum prius – nie ma takiej rzeczy powiedzianej, która nie zostałaby już powiedziana wcześniej (= wszystko już było) (Terencjusz, "Eunuch" 40)
- Nullum magnum ingenium sine mixtura dementiae fuit – nie było wielkiego geniuszu bez domieszki szaleństwa.
- Num custos fratris mei sum ego? – czyż jestem stróżem brata mego? Księga Rodzaju (Kain do Boga, po tym jak zabił Abla)
- Nunc est bibendum – teraz pijmy. (Horacy)
O
- O quam misericors est Deus, pius et iustus – o jakże miłosierny, sprawiedliwy i łagodny jest Bóg!
- O quam salubre, quam iucundum et suave est sedere in solitudine et tacere et loqui cum Deo – o jak zbawiennie, jak słodko i przyjemnie jest siedzieć w ciszy i milczeć i rozmawiać z Bogiem!
- O, imitatores, servum pecus! – o, naśladowcy, trzodo niewolników!
- O, sancta simplicitas! – o, święta naiwności! (Jan Hus)
- O, spectaculum miserum et acerbum! – o, widowisko nędzne i przykre!
- O tempora! O mores! – o czasy! O obyczaje! (Cyceron, In Catilinam I, 1)
- Obsequium amicos, veritas odium parit – schlebianie przysparza przyjaciół, prawda jest w nienawiści (dosł. "rodzi nienawiść").
- Oculi plus vident quam oculus – oczy widzą więcej niż oko
- Oculum pro oculo, dentem pro dente – oko za oko, ząb za ząb.
- Oderint, dum metuant – niech nienawidzą, byleby się bali.
- Odi et amo – nienawidzę i kocham. (Katullus)
- Odi profanum vulgus et arceo – gardzę nieoświeconym tłumem i trzymam się od niego z dala (Horacy)
- Omne ignotum pro magnifico – wszystko, co nieznane, wydaje się wspaniałe. (Tacyt)
- Omne trinum perfectum – wszystko co potrójne (jest) doskonałe
- Omnes homines sibi sanitatem cupiunt, saepe autem omnia, quae valetudini contraria sunt, faciunt – wszyscy życzą sobie zdrowia, ale często robią to, co zdrowiu szkodzi
- Omnes qui acceperint gladium, gladio peribunt – wszyscy, którzy za miecz chwytają, od miecza zginą. (Jezus Chrystus)
- Omnia mea mecum porto – wszystko co moje noszę ze sobą (Bias z Prieny)
- Omnia orta occidunt et aucta sensecunt – wszystko, co powstało, ginie, a co wzrosło, starzeje się. (Salustiusz)
- Omnia possibilia sunt apud Deum – u Boga wszystko jest możliwe. (Jezus Chrystus)
- Omnia subiecta sunt naturae – wszystko podlega naturze. (Demokryt i Epikur)
- Omnis ars naturae imitatio est – wszelka sztuka jest naśladowaniem natury. (Seneka)
- Omnis homo mendax – każdy człowiek jest kłamcą. (Księga Psalmów)
- Omnis qui se exaltat, humiliabitur – każdy, kto się wywyższa, będzie poniżony. (Św. Łukasz)
- Omnium artium medicina nobilissima est – ze wszystkich nauk medycyna jest najszlachetniejsza
- Optimum medicamentum quies est – najlepszym lekarstwem jest spokój
- Ora et labora – módl się i pracuj
- Ora pro nobis – módl się za nami
- Otium pulvinar satanae – nieróbstwo jest łożem szatana
- Otium sine litteris mors est et hominis vivi sepultura – życie bez zajęć naukowych i literackich jest śmiercią i grobem żywego człowieka. (Seneka)
P
- Pacta sunt servanda – należy dotrzymywać układów.
- Panem et circenses – chleba i igrzysk.
- Parcere subiectis et debellare superbos – oszczędzać zwyciężonych, a dumnych poskramiać. (Wergiliusz)
- Pater noster – Ojcze nasz
- Pax melior est quam iustissimum bellum – pokój jest lepszy od najsłuszniejszej wojny
- Pecunia non olet – pieniądz nie śmierdzi (Cesarz Wespazjan wg Swetoniusza Ves. 23, 3)
- Pedibus in sententiam ire – głosować nogami (w senacie rzymskim).
- Per aspera ad astra – przez trudy do gwiazd – przez ciernie do gwiazd. (Seneka)
- Per fas et nefas – prawem i bezprawiem (nie przebierając w środkach)
- Per pedes apostolorum – na wzór apostołów; pieszo.
- Per scientiam ad salutem aegroti – przez wiedzę do zdrowia chorego
- Pereant qui ante nos nostra dixerunt – niech przepadną ci, którzy nasze słowa (mądre myśli) wypowiedzieli przed nami
- Pereat mundus, fiat iustitia – niech zginie świat, byle było sprawiedliwie.
- Periculum in mora – niebezpieczeństwo w zwłoce
- Piscem natare doces – rybę uczysz pływać
- Plenus venter non studet libenter – pełny brzuch uczy się niechętnie
- Plures crapula quam gladius perdidit – pijaństwo gubi gorzej od miecza
- Plurimos annos! – Sto lat! (dosł. Wielu lat!)
- Plus dat, qui in tempore dat – dwa razy daje, kto prędko daje.
- Plus ratio quam vis – rozum wyższy niż siła; niech przewodzi nie siła, lecz słuszność
- Poetae nascuntur, oratores fiunt – poetami się rodzą, mówcami zostają.
- Post cenam non stare sed mille passus meare – Po obiedzie nie stój, lecz przejdź tysiąc kroków
- Post hoc non est propter hoc – potem nie znaczy dlatego
- Post mortem est nulla voluptas – po śmierci nie czas na przyjemności
- Potius sero quam numquam – lepiej późno niż wcale. (Liwiusz)
- Praemonitus, praemunitus – ostrzeżony – uzbrojony
- Praesente medico nihil nocet – w obecności lekarza nic nie szkodzi
- Praevenire melius est quam praeveniri – lepiej jest wyprzedzać niż być wyprzedzanym
- Primum non nocere – po pierwsze – nie szkodzić (Hipokrates)
- Primum vivere, deinde philosophari – najpierw móc żyć, potem filozofować.
- Primus in orbe deos fecit timor – bogów na świecie najpierw stworzył strach (Petroniusz)
- Primus inter pares – pierwszy wśród równych.
- Principes hominum, filii hominum, non est salus in illis – darmo szukać zbawienia u pierwszych wśród ludzi, u synów ludzi (Adam Mickiewicz, na podstawie Księgi Psalmów 145,3: nolite confidere in principibus, in filiis hominum, quibus non est salus)
- Principiis obsta – zło niszcz w zarodku. (Owidiusz)
- Prior tempore, potior iure – pierwszeństwo w czasie daje lepsze prawa.
- Pro arte et studio – w obronie sztuki i nauki
- Pro captu lectoris habent sua fata libelli – los książek zależy od pojętności czytelników. (Terencjanus Maurus)
- Pro publico bono – dla dobra ogółu.
- Probitas laudatur et alget – uczciwość zbiera pochwały i umiera z zimna. (Juwenalis)
- Proprium ingenii humani est odisse, quem laeseris – właściwe jest naturze ludzkiej nienawidzić tego, kogo się obraziło. (Tacyt)
- Pulvis es et in pulverem reverteris – prochem jesteś i w proch się obrócisz. (Księga Rodzaju)
- Pulvis et umbra sumus – prochem i cieniem jesteśmy Horacy
Q
- Quae nocent, docent – to, co szkodzi, uczy.
- Quae vetera nunc sunt, fuerunt olim nova – to co teraz jest stare, kiedyś było nowe (Kwintylian)
- Quae volumus, ea credimus libenter, at quae sentimus ipsi, reliquos sentire speramus – wierzymy chętnie w to, czego pragniemy, i spodziewamy się, że nasze uczucia podzielają inni (Juliusz Cezar)
- Qualis artifex pereo! – jakiż artysta ginie we mnie. (Neron)
- Qualis pater, talis filius – jaki ojciec, taki syn.
- Qualis rex, talis grex – (dosłownie: jaki król, taka trzoda) jaki pan, taki kram.
- Qualis vir, talis oratio – jaki mąż, taka mowa.
- Quem di diligunt, adolescens moritur. – Wybrańcy bogów umierają młodo. (Plaut za Menandrem)
- Quem Iuppiter vult perdere, dementat prius – kogo Jowisz chce zgubić, temu najpierw rozum odbiera. (Eurypides)
- Qui asinum non potest, stratum caedit – kto nie może bić osła, bije worek. (Petroniusz)
- Qui bibit, dormit; qui dormit, non peccat; qui non peccat, sanctus est (ergo: qui bibit – sanctus est) – kto pije – ten śpi, kto śpi – nie grzeszy, kto nie grzeszy – jest święty, a więc: kto pije, jest święty.
- Quicquid agis, prudenter agas et respice finem – cokolwiek czynisz, czyń roztropnie i wypatruj końca (= miej na uwadze efekt).
- Quicquid discis, tibi discis – czegokolwiek się uczysz, uczysz się dla siebie.
- Quicquid Latine dictum sit, altum videtur – cokolwiek powiesz po łacinie brzmi mądrze.
- Qui desiderat pacem, praeparet bellum chcesz pokoju, szykuj się do wojny.
- Qui gladio ferit, gladio perit – kto mieczem wojuje od miecza ginie.
- Qui non est adversum vos, pro vobis est – kto nie jest przeciwko wam, ten jest z wami. (Jezus Chrystus)
- Qui non est mecum, contra me est – kto nie jest ze mną, jest przeciwko mnie (Jezus Chrystus)
- Qui non laborat, non manducet – kto nie chce pracować, niech nie je. (Św. Paweł)
- Qui rogat, non errat – kto pyta nie błądzi.
- Qui scribit, bis legit – kto pisze, ten podwójnie czyta.
- Qui tacet, consentire videtur – kto milczy, ten się zgadza.
- Quia nominor leo – bo się nazywam lew. (Ezop)
- Quid vesper ferat, incertum est – Nie wiadomo, co przyniesie wieczór.
- Quis fallere possit amantem? – któż zdoła oszukać tego, kto kocha? (Wergiliusz, Eneida, IV, 296)
- Quo vadis Domine – dokad zmierzasz Panie?
- Quod erat demonstrandum - co było do udowodnienia - skrót c.b.d.o. ("co było do okazania").
- Quod felix, faustum fortunatumque sit - Oby to było szczęśliwe, sprzyjające i pomyślne
- Quod licet Iovi, non licet bovi – Co przystoi Jowiszowi, nie przystoi wołu (polskie: co wolno wojewodzie, to nie tobie smrodzie)
- Quod me nutrit me destruit – to co mnie żywi zabija mnie
- Quod medicina aliis, aliis est acre venenum – co dla jednych jest lekarstwem, dla innych jest straszną trucizną
- Quod verum est, meum est – co jest prawdziwe, jest też moje. (Seneka)
- Quot capita, tot sententiae – ile głów, tyle zdań (polskie: "co głowa to koncepcja")
- Quot homines, tot sententiae – ilu ludzi, tyle zdań.
- Quousque tandem (abutere Catillina, patientia nostra) ? – jak długo jeszcze (nadużywać będziesz, Katylino, naszej cierpliwości)? (Cyceron)
R
- Rara avis – rzadki ptak. (Juwenalis)
- Rationale animal est homo – człowiek jest istotą rozumną. (Seneka)
- Rediit ad plures – wrócił do większości (tj. umarł)
- Relata refero – powtarzam (tylko to), co słyszałem
- Rem tene, verba sequentur – rzecz trzymaj, słowa nadążą za nim (trzymaj się tematu, a słowa się znajdą) (Kato Starszy)
- Repetitio est mater studiorum – powtarzanie jest matką nauki (uczenia się)
- Requestat in pace (R.I. P) – niech spoczywa w pokoju (napis na nagrobkach)
- Res iudicata pro veritate habetur – sprawę osądzoną ostatecznie uważa się za rozstrzygniętą
- Res sacra miser – nieszczęśliwy jest rzeczą świętą. (Seneka)
- Res severa est verum gaudium – prawdziwa radość jest rzeczą poważną. (Seneka)
- Respice finem – patrz końca.
- Rex regnat sed non gubernat – król panuje, ale nie rządzi
- Ridentem dicere verum – z uśmiechem mówić prawdę. (Horacy)
- Risu inepto res ineptior nulla est – nie ma nic mniej stosownego od śmiechu nie w porę (Katullus, 39, 16)
- Rixari de asini umbra – spierać się o cień osła; o rzecz błachą.
- Risum teneatis, amici? – czyżbyście się mogli powstrzymać od śmiechu, przyjaciele? (Horacy)
- Roma locuta, causa finita – Rzym przemówił, sprawa skończona
- Romanus sedendo vincit – Rzymianin siedząc zwycięża.
- Rosa pulchra est – Róża piękną jest.
S
- Sacra populi lingua est – język ludu jest rzeczą świętą. (Seneka Starszy)
- Saepe est etiam sub palliolo sordido sapientia. – często jest tak, że pod płaszczem ubogim mądrość się skrywa.
- Saepe morborum gravium exitus incerti sunt – jak się zakończy ciężka choroba jest często niepewne (mimo, że pacjent ciężko choruje, zawsze może wyzdrowieć)
- Salus aegroti suprema lex esto – zdrowie chorego najwyższym prawem
- Salus populi suprema lex esto – dobro ludu najwyższym prawem. (Cyceron)
- Salus rei publicae suprema lex esto – dobro państwa najwyższym prawem (Cyceron)
- Sapere aude – odważ się być mądrym (Horacy)
- Sapienta ars vivendi putanda est – mądrość należy uważać za sztukę życia
- Sapienti sat – mądremu wystarczy. (Plaut), mądrej głowie dość dwie słowie (zob. Dictum sapienti sat)
- Satis verborum – wystarczy słów.
- Scientiae radices amarae, fructus dulces – Wiedzy korzenie niemiłe, owoc słodki.
- Scio me nihil scire – wiem, że nic nie wiem (Sokrates)
- Scribere scribendo, dicendo dicere disces – pisać uczysz się pisząc, mowy – mówiąc
- Se contentus est sapiens – mędrzec zadowala się sobą. (Seneka)
- Semel emissum volat irrevocabile verbum – słowo raz wypowiedziane nie powraca. (Horacy)
- Semper avarus eget – skąpiec zawsze cierpi niedostatek. (Horacy)
- Semper fidelis – zawsze wierny
- Semper in altum – zawsze wzwyż
- Semper invicta – zawsze niezwyciężona (dewiza, obecna w herbie Warszawy)
- Semper paratus – zawsze gotowy
- Seniores priores – starsi mają pierwszeństwo.
- Sero venientibus ossa – kości (zostają) dla tych, którzy przychodzą za późno (na ucztę); kto późno przychodzi, ten sam sobie szkodzi
- Serviatus status brevis est – Trzeźwość jest stanem przejściowym
- Si ad naturam vives, numquam eris pauper – jeśli będziesz żyć w zgodzie z naturą, nigdy nie będziesz ubogi. (Seneka)
- Si Deus pro nobis, quis contra nos? – jeśli Bóg jest z nami, któż przeciwko nam? (Św. Paweł)
- Si duo faciunt idem, non est idem – gdy dwaj robią to samo, to nie jest to samo. (Terencjusz)
- Si non iurabis, non regnabis – jeżeli nie zaprzysięgniesz, nie będziesz panował
- Si parva licet componere magnis – jeśli się godzi porównywać rzeczy małe z wielkimi.
- Si tacuisses, philosophus mansisses – gdybyś milczał, byłbyś filozofem (a tak odezwaniem się ujawniłeś głupotę)
- Si vis amari, ama! – chcesz być kochanym, kochaj! (Seneka)
- Si vis pacem, para bellum – jeśli chcesz pokoju, przygotuj się do wojny (Wegecjusz)
- Si vis pacem, para iustitiam – chcesz pokoju, czyń sprawiedliwość
- Sibi omino similis
- Sic itur ad astra – tak się idzie do gwiazd. (Wergiliusz)
- Sic transit gloria mundi – tak przemija chwała tego świata
- Sicut mater, ita et filia eius – jaka matka, taka córka. (Ezechiel)
- Signum temporis – znak czasu.
- Silva rerum – las rzeczy.
- Similia similibus curantur – podobne leczy się podobnym (zasada medycyny ludowej: czymżeś się struł, tym się lecz) (homeopetia)
- Sine ira et studio – bez gniewu i namiętności (Tacyt, Roczniki – zapewnienie o bezstronności autora)
- Sine labore non erit panis in ore – bez pracy nie będzie chleba w ustach (polskie: Bez pracy nie ma kołaczy)
- Sit nox cum somno, sit sine lite dies – niech noc nie będzie bezsenna, a dzień upłynie bez kłótni. (Marcjalis)
- Sit tibi terra levis. – dosł. niechaj tobie ziemia lekka – niech ci ziemia lekką będzie. (Marcjalis za Eurypidesem)
- Sola ratio perfecta beatum facit – tylko doskonały rozum czyni człowieka szczęśliwym. (Seneka)
- Solus contra omnes – sam przeciw wszystkim
- Spiritus flat ubi vult – duch tchnie, kędy chce. (Św. Jan)
- Stultum facit fortuna, quem perdere vult – kogo los chce zgubić, tego głupcem czyni. (Publiliusz Syrus)
- Suae quisque fortunae faber – każdy jest kowalem własnego losu
- Sub specie aeternitatis – z punktu widzenia wieczności.
- Summum ius, summa iniuria – najwyższe prawo to najwyższa niesprawiedliwość; ścisłe trzymanie się litery prawa prowadzi do wydawania krzywdzących wyroków.
- Superflua non nocent – nadmiar nie szkodzi
- Sursum corda! – w górę serca! – nie traćcie ducha. (Jeremiasz)
- Sus Minervam docet – świnia poucza Minerwę.
- Sustine et abstine – cierp i panuj nad sobą. (Epiktet)
T
- Tabula rasa – czysta tablica.
- Tace, Fatua! – Milcz, Głupia! (Zygmunt I Stary do żony Bony Sforzy)
- Taedium vitae – wstręt do życia.
- Talis pater, talis flius – Jaki ojciec, taki syn.
- Tarde venientibus ossa – dosł. Dla leniwie przychodzących kości – spóźnionym dostają się kości
- Te Deum laudamus – Ciebie, Boga, wychwalamy.
- Tempora labuntur tacitisque senescimus annis – czas upływa, a my starzejemy się niepostrzeżenie (dosł. wraz z cicho upływającymi latami) (Owidiusz, Fasti, VI, 771)
- Tempora mutantur et nos mutamur in illis – czasy się zmieniają i my zmieniamy się wraz z nimi.
- Tempus fugit, aeternitas manet – czas ucieka, wieczność pozostaje (trwa) (Wergiliusz)
- Terribilis est locus iste – przerażające jest owo miejsce
- Tertius gaudens – trzeci się cieszy (polskie: gdzie dwóch się bije, tam trzeci korzysta)
- Testis unus, testis nullus – jeden świadek, żaden świadek.
- Tota vita discendum est mori – przez całe życie trzeba się uczyć umierać. (Seneka)
- Totus Tuus – Cały Twój
- Trahit sua quemque voluptas – każdy ulega swoim namiętnościom. (Wergiliusz)
- Transire suum pectus mundoque potiri – wznieść się ponad granice ludzkich możliwości i przewodzić światu
- Tres faciunt collegium – trzech tworzy stowarzyszenie (zwyczajowe i prawne minimum do założenia stowarzyszenia)
- Treuga Dei – rozejm Boży
- Tu dices – Ty tak powiesz
- Tua res agitur, paries cum proximus ardet – o ciebie chodzi, gdy płonie dom sąsiada. (Horacy)
- Tuta timens – bojąc się rzeczy bezpiecznych.
U
- Ubi bene, ibi patria – gdzie dobrze, tam ojczyzna.
- Ubi concordia, ibi victoria – gdzie zgoda, tam zwycięstwo
- Ubi dubium, ibi libertas – gdzie jest zwątpienie, tam jest wolność
- Ubi lex, ibi poena – gdzie prawo, tam i kara.
- Ubi tu Gaius, ibi ego Gaia – gdzie ty Gajuszem, tam ja Gają (starożytna formuła ślubna wypowiadana przez pannę młodą)
- Ultio doloris confesio est – zemsta jest przyznaniem się do cierpienia [Seneka]
- Ultra posse nemo obligatur – nikt nie jest zobowiązany zrobić więcej niż może.
- Unum castigabis, centum emendabis – jednego zganisz, a stu (tym) naprawisz
- Usus magister est optimus – doświadczenie jest najlepszym nauczycielem, Cyceron
- Unus pro multis – jeden za wszystkich. (Wergiliusz)
- Usus est tyrannus – zwyczaj jest tyranem.
- Ut ameris, amabilis esto – jeśli chcesz być kochanym, bądź godny miłości
- Ut pictura poesis – poezja jest jak obraz Horacy
- Ut sementem feceris, ita metes – jak posiejesz, tak zbierzesz.
- Ut sis nocte levis, sit tibi cena brevis! – abyś był lekki w nocy, krótko jedz
- Utilam falsus vates sim! – obym był fałszywym prorokiem!
- Utile dulci miscere – łączyć przyjemne z pożytecznym.
V
- Vade mecum! – dosłownie: chodź ze mną (postępuj jak wskazano – nazwa poradników)
- Vae misero mihi – biada mi nieszczęsnemu (Terencjusz, Andria 302)
- Vae victis! – biada zwyciężonym! Król Galów, Brennus. (porównaj gloria victis)
- Vale et me ama – żegnaj i kochaj mnie (forma zakończenia listu)
- Vanitas vanitatum et omnia vanitas – marność nad marnościami i wszystko marność
- Varietas delectat – zmienność sprawia przyjemność (wg Rhetorica ad Herennium III, 12, 22–zasada starożytnej retoryki nakazująca urozmaicać tok przemówienia, żeby zapobiec jego monotonii a tym samym zmęczeniu i znudzeniu słuchaczy).
- Vanitas vanitatum et omnia vanitas – marność nad marnościami i wszystko marność. (Kohelet)
- Varium et mutabile semper femina – chwiejną i zmienną jest zawsze kobieta. (Wergiliusz)
- Veni, vidi, vici – przyszedłem, zobaczyłem, zwyciężyłem (wg Plutarcha słowa Juliusza Cezara po zwycięstwie nad Farnacesem, królem Pontu)
- Venimus, vidimus, Deus vicit – przybyliśmy, zobaczyliśmy, Bóg zwycięzył (Jan III Sobieski, przesyłając papieżowi Innocentemu XI chorągiew Proroka zdobytą w 1683 r. pod Wiedniem)
- Ventum seminabunt et turbinem metent – wiatr siać będą, a zbierać burzę. (Księga Ozeasza)
- Verba docent, exempla trahunt – słowa uczą, przykłady pociągają.
- Verba volant, scripta manent – słowa ulatują, pismo zostaje.
- Veritas odium parit, obsequium amicos – prawda rodzi nienawiść, ustępliwość przyjaciół. (Terencjusz)
- Venter non habet aures – brzuch nie ma uszu; słowami głodnego nie nakarmisz
- Verba docent, exempla trahunt – słowa uczą, przykłady pociągają (skłaniają do naśladowania)
- Verba et voces praetereaque nihil – słowa i słowa, nic ponadto
- Verba volant, scripta manent – słowa ulatują, pismo pozostaje
- Veritas temporis filia est – prawda jest córką czasu (= z czasem wszystko wychodzi na jaw; wg Gelliusza XII, 11, 7 "słowa któregoś z dawnych poetów, którego nazwisko mi teraz wyleciało z pamięci")
- Verus amicus rara avis est – prawdziwy przyjaciel jest rzadkim ptakiem
- Vestigia terrent – ślady odstraszają (a więc nie wchodźmy do jaskini, jeżeli widać tylko ślady wchodzących)
- Videant consules, ne quid res publica detrimenti capiat – niechaj baczą konsulowie, by rzeczpospolita nie poniosła jakiej szkody.
- Video lupum – widzę wilka (polskie: O wilku mowa, a wilk tuż)
- Video meliora proboque, deteriora sequor – widzę lepsze i pochwalam, ale idę za gorszym (Owidiusz)
- Vigilate itaque, quia nescitis diem neque horam – czuwajcie więc, bo nie znacie dnia ani godziny. (Św. Mateusz)
- Vince in bono malum – zło dobrem zwyciężaj. (Św. Paweł)
- Vino pellite curas – winem odpędźcie troski. (Horacy)
- Vinum incendit iras – wino rozpala gniew. (Seneka)
- Virtus ad beate vivendum sufficit – cnota wystarcza do szczęścia. (Seneka)
- Virtus est perfecta ratio – cnota jest doskonałym rozumem. (Cyceron)
- Virtuti militari. – męstwu żołnierskiemu
- Vis maior – siła wyższa.
- Vita mancipio nulli datur, omnibus usu – życia nikt nie otrzymuje na własność, lecz wszyscy do użytku. (Lukrecjusz)
- Viva vox docet – żywe słowo kształci
- Vivere militare est – życie jest walką. (Seneka)
- Vivere nolit, qui mori non vult – kto nie chce umierać, ten nie chce też żyć. (Seneka)
- Volenti nihil difficile – dla chcącego nic trudnego.
- Volenti non fit iniuria – chcącemu nie dzieje się krzywda
- Vos estis sal terrae; vos estis lux mundi – wy jesteście solą ziemi; wy jesteście światłością świata. (Jezus Chrystus do apostołów)
- Vox clamantis in deserto – głos wołającego na pustyni. (Księga Izajasza)
- Vox populi, vox Dei – głos ludu, to głos Boga (Alkuin – ok. 735–804)
- Vulgare amici nomen, sed rara est fides – słowo "przyjaciel" jest pospolite, ale lojalność jest bardzo rzadka
- Vulnerant omnes, ultima necat. – ranią wszystkie, ostatnia zabija (o godzinach; napis na zegarze)